عامل‌های متعددی مانند محیط، شیوه زندگی و وراثت بر رشد و قد انسان اثر می‌گذارد. اما سوال اینجا است که چه زمانی رشد قدی پسران و دختران متوقف می‌شود؟ آیا این توقف در دوران بلوغ رخ می‌دهد یا این که در دوران بزرگسالی نیز رشد ادامه دارد؟ آیا افزایش قد بعد از بلوغ امکان پذیر است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها و آگاهی از واقعیت‌هایی جالب توجه در مورد رشد انسان شما را به مطالعه متن پیش رو دعوت می‌کنیم.
سن توقف رشد قدی
پسران
بخش اعظم رشد و همچنین دریافت وزن، در بازه سنی 12 تا 16 سالگی اتفاق می‌افتد و قد در شرایط طبیعی حدود 12 اینچ بلندتر می‌شود. رشد در طول این مدت اکثراً به دست و پا مربوط می‌شود و پاها و دست‌ها سریع‌ترین میزان رشد را دارند. مو در این دوران در سراسر بدن رشد می‌کند و تارهای صوتی نیز تغییر می‌کند. اتفاق دیگر این دوران بیش از اندازه چرب شدن پوست و بالا رفتن احتمال جوش زدن است. در هر حال بدن تا سن 18 سالگی کاملاً رشد می‌کند، پهنای شانه‌ها به بیشترین حد خود می‌رسد و بدن عضلانی‌تر می‌شود.
دختران
رشد دختران در اکثر موارد در پایان دوران بلوغ یا رشد جنسی متوقف می‌شود. چون هورمون‌ها و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد در این دوران به بالاترین سطح ممکن خود می‌رسد.
بزرگترین جهش رشدی دختران عموماً پیش از شروع قاعدگی رخ می‌دهد. دختران معمولاً پس از نخستین تجربه عادت ماهانه، عموماً در سن دوازده و نیم سالگی، قدشان هر سال دو اینچ بلندتر می‌شود و غالباً در سن 15 یا 16 سالگی به بیشترین حد خود می‌رسد. البته این اعداد و ارقام متغیر است و به عامل‌های بی‌شماری مانند زمان شروع بلوغ بستگی دارد.
عامل‌های تأثیرگذار بر تعیین قد
محیط و وراثت دو عامل تأثیرگذار بر بلندی قد به شمار می‌آید. در واقع برآیند تأثیر وراثت یا ژنتیک، عادت‌های غذایی و هورمون‌ها از یک سو و استرس از سوی دیگر به عنوان یگانه عامل کاهش دهنده قد، بلندی نهایی قامت فرد را تعیین می‌کند.
بلندی قد = (وراثت + هورمون‌ها + مواد مغذی) – استرس
روش رسیدن به بلندترین قد ممکن در دوران بلوغ
با بهره‌گیری از روش‌های معین می‌توان قد را در دوران بلوغ تا حد بیشینه خود افزایش داد. توصیه می‌کنیم برای به حداکثر رساندن قد پیشنهادهای زیر را در دوران بلوغ مد نظر قرار دهید:
داشتن رژیمی متعادل
رعایت یک رژیم غذایی متعادل و گنجاندن مخلوطی از ویتامین‌ها، پروتئین، کربوهیدارت‌ها، کلسیم، روی و دیگر مواد معدنی اثری چشمگیر بر بیشینه ساختن رشد دارد. صرف سه وعده غذا در روز یا در صورت امکان شش وعده غذایی سبک‌تر در طول روز را فراموش نکنید و سعی کنید برنامه‌ریزی منظمی برای وعده‌های غذایی داشته باشید و تا حد امکان هر روز در زمان یکسانی غذا میل کنید.
ورزش منظم
هیچ دلیل متقنی وجود ندارد که ثابت کند ورزش و حرکت‌های کششی قد را پس از توقف طبیعی رشد و بسته شدن صفحه‌های رشد افزایش می‌دهد. بااین‌حال اگر هنوز در دوران بلوغ هستید، انجام دادن منظم ورزش‌هایی مانند شنا، یوگا و حرکت‌های کششی مناسب به فرایند رشد کمک خواهد کرد.
خواب کافی
میزان رشد بافت‌های بدن هنگام خواب افزایش چشمگیری می‌یابد. به همین دلیل توصیه می‌شود نوجوانان در حال رشد هر شب 11 ساعت بخوابند تا رشد بیشینه داشته باشند. خواب خوب شبانه، بین 8.5 تا 11 ساعت، تولید هورمون‌های رشدی را افزایش می‌دهد که پربازده‌ترین زمان رشدشان هنگام خواب است.
دوری از عامل‌های بازدارنده رشد
سیگار، نوشیدنی‌های الکلی و استروئیدها تأثیر نامناسبی بر رشد دارد. دوری از این ماده‌ها کمک می‌کند تا رسیدن به قد بیشینه ممکن گردد. به علاوه کافئین خوابیدن را دشوار می‌سازد و فرد نمی‌تواند خواب کافی و مناسب داشته باشد. همان‌طور که پیش‌تر در نخستین مورد اشاره شد، رژیم غذایی برای رشد در سن بلوغ بسیار مهم است، بنابراین باید از سوءتغذیه یا تغذیه ناسالم پرهیز کرد.
تمرین داشتن حالت اندامی مناسب
شیوه ایستادن بر روی ستون فقرات تأثیر می‌گذارد و به نوبه خود بلندی قد از این امر تأثیر می‌پذیرد. حفظ حالت اندامی مناسب به ارتقاء رشد کمک می‌کند؛ بنابراین شانه‌ها را عقب بدهید و چانه را بالا بگیرید، قوز نکنید و هنگام نشستن یا راه رفتن خمیده و دولا نباشید. حتی اگر رشدتان به پایان رسیده باشد، نیز حفظ حالت اندامی مناسب باعث می‌شود قد بلندتر به نظر برسید.
کشش‌های صبحگاهی
کشش‌های صبحگاهی به بلند قامت‌تر شدن کمک می‌کند، چرا که جاذبه زمین در طول روز بر بدن اثر می‌گذارد و به مرور باعث خمیده شدن بدن می‌شود. با انجام کشش‌های صبحگاهی می‌توان اطمینان حاصل کرد که در ابتدای روز بدن در بلندترین قد خود قرار داد. بدن پس از خواب در بلندترین قد خود قرار دارد و به کمک تمرین‌های کششی می‌توان شروع خوبی را در حالتی مناسب رقم زد.
دریافت مواد مغذی
مواد مغذی نقش مهمی را در میزان قد فرد و همچنین تعیین زمان توقف رشد مردان ایفاء می‌کند. همگی باید سعی کنیم تا ویتامین‌ها، کلسیم و روی را در بیشترین حد ممکن در رژیم غذایی خود بگنجانیم. روی و کلسیم استخوان‌ها را قوی‌تر می‌کند و رشد را تحریک می‌کند. ویتامین‌ها نیز بهترین نتیجه را از هورمون‌های رشد استخراج می‌کنند، بنابراین مصرف میوه و سبزیجات را نباید فراموش کرد تا بدن ویتامین‌هایی بهبود دهنده‌ی استفاده از هورمون‌های رشد را دریافت کند.
ماساژ
رشد مردان بلافاصله پس از به پایان رسیدن دوران بلوغ متوقف می‌شود، اما ماساژ مناسب فرایند رشد را اندکی تحریک می‌کند و قد افزایش می‌یابد. ماساژور باتجربه علاوه بر این که به شما کمک می‌کند قدبلندتر شوید، با دستان معجزه‌گر خود شادابی را نیز به ارمغان می‌آورد.
بررسی امکان‌پذیر بودن رشد پس از دوران بلوغ
اگر دوران بلوغ را پشت سر گذاشته باشید، شاید بخواهید بدانید که آیا فرایند رشد نیز متوقف شده است یا خیر. اگرچه در اکثر موارد رشد فرد بالغ متداول نیست، اما غیرممکن نیز نیست و گاهی رخ می‌دهد. عامل‌های مؤثر بر رشد پس از بلوغ عبارت‌اند از:
- قدرت صفحه رشد
- غده‌های رشد
بررسی امکان‌پذیر بودن افزایش قد بزرگسالان به کمک درمان با هورمون رشد HGH
به اختصار می‌توان گفت که با درمان با هورمون رشد نمی‌توان افراد بالغ را قد بلندتر کرد. بااین حال چنین پرسشی ذهن بسیاری از مراجعین بالغ را به خود مشغول می‌کند، چرا که پزشکان بسیاری از درمان با هورمون HGH برای افزایش قد کودکان مبتلا به نقص رشدی بهره می‌گیرند. بنابراین این سوال در ذهن بزرگسالان ایجاد می‌شود که اگر این درمان برای کودکان کارآمد است، چرا برای آنان سودمند نیست. پاسخ به این پرسش در استخوان‌های ما ریشه دارد.
رشد استخوان‌ها در سنین بزرگسالی در اثر سیگنال هورمون رشد و فراورده هورمونی ثانویه‌ای به نام IGF-1 رخ می‌دهد. هر گاه هورمون رشد به ناحیه‌ای در سر استخوان‌های بلند، موسوم به صفحه‌های رشد، یا صفحه‌های اپی‌فیز برسد، بدن تحریک می‌شود تا لایه‌های استخوانی جدیدی را تولید کند. پس از روی هم قرار گرفتن لایه‌های متعدد، استخوان‌ها و در نتیجه قد بلندتر می‌شود. آنچه توضیح داده شد سازوکار دقیقی است که رشد کودکان را ممکن می‌سازد. با توجه به این نکته، اگر هورمون رشد بیشتر در اختیار کودکی با کمبود این ماده قرار گیرد، قد وی به حد طبیعی نزدیکتر خواهد شد. حال این پرسش مطرح می‌شود که چرا این روش برای بزرگسالان کاربرد ندارد؟
بزرگسالانی که خواستار قد بلندتر شدن خود هستند، نمی‌توانند از هورمون رشد برای تحریک افزایش طول استخوان‌ها کمک بگیرند؛ چون صفحه‌های رشد پس از بلوغ به استخوان‌های مرتبط جوش می‌خورد. هورمون رشد پس از این یکپارچگی نمی‌تواند نقشی در اضافه شدن استخوان جدید داشته باشد. در این مقطع زمانی و پس از بسته شدن صفحه‌های رشد، درمان با هورمون رشد قد را افزایش نخواهد داد. این درمان معمولاً حدود سن 18 سالگی یعنی هنگامی بی‌تأثیر می‌شود که تبدیل به استخوان شدن صفحه رشد در حال وقوع باشد یا به اتمام رسیده باشد.
بااین حال برای افراد بالغ جوان، در بازه سنی تقریبی 18 تا 24 سالگی، اندک احتمالی وجود دارد که هنوز صفحه‌های رشد باز باشد. زایمان زودرس یا پیری رشد استخوان‌ها را آهسته می‌سازد. این رشد آهسته‌تر از رشد طبیعی باعث می‌شود یکی شدن صفحه‌های رشد با استخوان زمان بیشتری ببرد و امکان افزایش دادن قد وجود داشته باشد. به کمک آزمایشی ساده به نام آزمایش سن استخوان می‌توان باز بودن صفحه‌های رشد را بررسی کرد. این آزمایش در حقیقت پرتونگاری ساده‌ای از مچ دست‌ها است که در تصاویر آن تبدیل به استخوان شدن یا نشدن صفحه‌های رشد دیده می‌شود. اما در مجموع اکثر بزرگسالان بالغ نمی‌توانند از درمان با هورمون رشد برای افزایش قد بهره بگیرند.
