هایپرپرولاکتینمی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سطح هورمون پرولاکتین در خون فرد بیشتر از حد طبیعی است. یکی از عملکردهای مهم پرولاکتین در بدن زنان، فعال‌سازی فرآیند تولید شیر بعد از زایمان است. بنابراین، افزایش سطح پرولاکتین در دوران بارداری به‌طور طبیعی است. علاوه بر این، پرولاکتین تأثیرگذار بر میزان تولید هورمون‌های جنسی مانند استروژن و تستوسترون در بدن افراد (هم مردان و هم زنان) است. این هورمون توسط غده‌ی هیپوفیز تولید می‌شود، که یک غده‌ی کوچک به اندازه‌ی نخود است و در زیر مغز قرار دارد.
علت‌ها و دلایل بالا بودن پرولاکتین چیست؟
یکی از علل شایع ابتلا به پرولاکتین بالا، وجود یک تومور یا توده‌ی اضافی در غده‌ی هیپوفیز است که به نام پرولاکتینوما شناخته می‌شود. این تومور یا توده‌ی اضافی میزان زیادی پرولاکتین تولید می‌کند. این تومورها ممکن است کوچک یا بزرگ باشند ولی معمولا خوش‌خیم هستند، به این معنا که این بافت‌های اضافی، سرطانی نیستند. درصورتی‌که این تومورها بسیار بزرگ باشند می‌توانند موجب بروز علائم دیگری مانند سردرد، اختلالات بینایی و یا هر دوی آن‌ها شوند. مشکل پرولاکتین بالا در بین زنان بیشتر شایع است و در کودکان نیز به ندرت ایجاد می‌شود. برخی از داروها نیز می‌توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین خون شوند. این داروها شامل مواردی می‌شوند که برای درمان بیماری‌های زیر تجویز می‌شوند:
- فشار خون بالا (مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم و متیلدوپا)
- افسردگی (داروهای تریسایکل و SSR)
- زخم (آنتگونیست‌های H2)
- سوزش سر دل و بیماری رفلاکس معده (متوکلوپیرامید)
- درد (داروهای مشتق شده از اوپیوم)
- مشکلات روانی بسیار جدی (داروهای ضد روانپریشی مانند‌هالوپیدرول)
- علائم یائسگی (استروژن)
سایر علل بالا بودن پرولاکتین عبارتند از:
- کم کاری تیروئید – به این معنا که غده‌ی تیروئید به اندازه‌ی کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند.
- آسیب‌های دیواره‌ی قفسه سینه و یا هر بیماری که به قفسه سینه آسیب می‌زند، مانند زونا.
- دیگر انواع تومورها و بیماری‌هایی که به غده هیپوفیز آسیب می‌زنند و یا انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومور‌هایی که در نزدیکی هیپوفیز هستند.
- بیماری‌های مزمن کلیه و کبد.
در برخی موارد نمی‌توان هیچ علتی برای بالا بودن میزان پرولاکتین پیدا کرد.
علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا چیست؟
هم در مردان و هم در زنان، بالا بودن پرولاکتین می‌تواند موجب نازایی، کاهش میل جنسی و کاهش تراکم استخوان‌ها شود. علاوه بر این ممکن است علائم زیر در زنان ایجاد شود:
- خشکی واژن که منجر به درد در هنگام دخول در هنگام برقراری رابطه جنسی می‌شود.
- اختلالات قاعدگی – قاعده نشدن یا بی نظمی در قاعدگی.
- تولید شیر در سینه‌ها در حالی که شخص باردار یا در دوران شیردهی نیست .
مردان ممکن است دچار علائم زیر بشوند:
- اختلالات نعوظ – داشتن مشکل در نعوظ آلت یا حفظ حالت نعوظ.
- بزرگ شدن سینه‌ها یا ژنیکوماستی.
- کاهش حجم عضلانی بدن و کم شدن موهای بدن.
بالا بودن پرولاکتین چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص افزایش تولید پرولاکتین، از آزمایش خون استفاده می‌شود. اگر سطح پرولاکتین در خون فرد بالا باشد، معمولاً آزمایشات بیشتری انجام می‌شود تا سطح هورمون تیروئید نیز بررسی شود. اگر سطح هورمون تیروئید در خون کاهش یابد، کم‌کاری تیروئید به عنوان علت افزایش پرولاکتین مشخص می‌شود. پزشک شما همچنین درباره‌ی سایر بیماری‌ها و مشکلاتی که دارید، داروهایی که مصرف می‌کنید و احتمال بارداری شما سوالاتی می‌پرسد. اگر تشخیص داده شود که فرد ممکن است به مشکل پرولاکتینوما (تومورهای غده هیپوفیز) دچار شده باشد، از مغز او با استفاده از دستگاه MRI عکسبرداری می‌شود تا وضعیت تومورهای غده هیپوفیز و اندازه آن‌ها بررسی شود.
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون ساده است که مانند سایر آزمایش‌های خون انجام می‌شود. این آزمایش ممکن است در مطب پزشک یا در آزمایشگاه انجام شود و انجام آن تنها چند دقیقه طول می‌کشد و نیازی به آمادگی خاصی قبل از انجام تست نیست. معمولا این تست سه یا چهار ساعت بعد از بیدار شدن در صبح انجام می‌شود. مانند سایر آزمایشات خون، توسط سرنگ از خون شما نمونه‌برداری می‌شود.
عواملی که می‌توانند بر نتیجه‌ی این آزمایش موثر باشند عبارتند از: برخی داروها مانند داروهای پیشگیری از بارداری، داروهای فشار خون بالا و داروهای ضد افسردگی. مطمئن شوید که قبل از انجام آزمایش در مورد تمامی داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع داده‌اید. اختلالات خواب، استرس بالا و انجام ورزش‌های پرفشار نیز می‌تواند بر نتایج آزمایش تاثیرگذار باشد.
نتایج طبیعی آزمایش چه هستند؟
پزشک شما جواب آزمایش را بررسی می‌کند تا تعیین کند که این نتایج طبیعی هستند یا نه و در هنگام بررسی نتایج، عواملی مانند وضعیت سلامتی شما را نیز در نظر می‌گیرد. میزان نرمال پرولاکتین خون ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف، با اعداد مختلفی تعیین شود. به عنوان یک راهنما، در نظر داشته باشید که نتایج زیر برای پرولاکتین خون نرمال تلقی می‌شوند:
زنانی که باردار نیستند: کمتر از 25 ng/mL
زنانی که باردار هستند: بین 34 تا 386 ng/mL
مردان: کمتر از 15 ng/mL
ng/mL = نانوگرم بر میلی لیتر
روش‌های درمان افزایش پرولاکتین چیست؟
در کلینیک فوق تخصصی غدد دکتر منشادی، ابتدا علت‌های احتمالی بیماری شما بررسی می‌شود و سپس بر اساس وضعیت شما و برخی عوامل خاص مانند سن، سابقه‌ی پزشکی و وضعیت سلامت عمومی شما، در مورد بهترین روش درمان افزایش پرولاکتین تصمیم‌گیری می‌شود. در این کلینیک روش‌های درمانی مختلفی برای درمان افزایش پرولاکتین، ارائه می‌شود.
انتخاب روش درمانی به علت زمینه‌ای بیماری بستگی دارد. میزان پرولاکتین خون برخی از افراد بالاست، اما هیچ علائم و نشانه‌ای از خود بروز نداده‌اند و ممکن است نیازی به اقدام برای درمان این افراد نباشد. روش‌های درمان پرولاکتین بالا عبارتند از:
- تجویز دارو: داروهای بروموکریپتین و کابرگولین موجب کاهش تولید پرولاکتین می‌شوند. انجام دارودرمانی برای اکثر افراد مبتلا به پرولاکتینوما به خوبی نتیجه می‌دهد.
- جراحی برای برداشتن تومورهای غده هیپوفیز: درصورتی‌که داروها برای کاهش تولید پرولاکتین موثر نباشند، جراحی انجام می‌شود. همچنین در صورتی که تومور غده هیپوفیز باعث بروز اختلالات بینایی شده باشد نیز نیاز به انجام جراحی می‌باشد.
- پرتودرمانی: در موارد نادر، درصورتی‌که دارو درمانی و جراحی موثر نباشند، برای کوچک کردن تومورهای غده هیپوفیز از پرتو درمانی استفاده می‌شود.
علاوه بر این، برای درمان افزایش پرولاکتین که علت آن نامشخص است، از داروهای بروموکریپتین و کابرگولین استفاده می‌شود. همچنین، مشکل کم‌کاری تیروئید با تجویز داروهای حاوی هورمون تیروئید درمان می‌شود و با درمان این مشکل، سطح پرولاکتین در خون به صورت طبیعی کاهش می‌یابد. در صورتی که افزایش پرولاکتین به دلیل مصرف دارو ایجاد شده باشد، پزشک شما سعی می‌کند داروی شما را تغییر دهد.
