دیابت نوع یک در کودکان اختلالی است که باعث میشود بدن کودک دیگر به تولید هورمون انسولین که یک هورمون مهم انسانی است نپردازد. کودک شما به این هورمون برای زنده ماندن نیاز دارد به این ترتیب عدم تولید انسولین باید با تزریق انسولین یا پمپ انسولین جایگزین شود. دیابت نوع ۱ در کودکان تحت عنوان دیابت جوانی یا دیابت وابسته به انسولین شناخته میشود. تشخیص دیابت نوع یک در کودکان میتواند یک فرآیند دشوار باشد به ویژه در مراحل اولیه بیماری. شما و کودک تان باید بر اساس سن و سالی که دارد نحوه تزریق انسولین را یاد بگیرید، به شمارش کربوهیدرات‌ها بپردازید و قند خون او را بررسی کنید. پیشرفت‌های به دست آمده در عرصه ارزیابی قند خون و استفاده از انسولین باعث بهبود سطح قند خون و بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ شده است.
علت دیابت نوع یک چیست؟
هنوز علت بروز دیابت نوع ۱ مشخص نشده است اما در اکثر افراد مبتلا به این اختلال، سیستم ایمنی بدن که به طور طبیعی وظیفه مبارزه با باکتری و ویروس‌های خطرناک را برعهده دارد به اشتباه به تخریب سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس میپردازد. به نظر میرسد که عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این اختلال نقش دارند. پس از آنکه سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس تخریب شدند بدن کودک یا به تولید انسولین نمی‌پردازد یا مقدار کمی‌از آن را تولید میکند. انسولین نقش مهمی‌را در خارج کردن قند از خون و وارد کردن آن به سلول‌های بدن بر عهده دارد. هنگامی‌که غذا هضم شد قند وارد جریان خون میشود. بدون انسولین کافی، قند از جریان خون خارج نمی‌شود و در صورتی که مشکل درمان نشود میتواند باعث بروز عوارض خطرناک شود.
فاکتورهای خطر در بروز دیابت نوع ۱ چیست؟
برخی از فاکتورهای خطر در بروز دیابت نوع ۱ به شرح زیر می‌باشند:
- داشتن سابقه خانوادگی یک فاکتور خطر محسوب میشود و در صورتی که پدر و مادر یا خویشاوندان کودک دچار دیابت نوع ۱ باشند ریسک بروز این اختلال در کودک افزایش خواهد یافت.
- برخی ژن‌های خاص ریسک بروز دیابت نوع ۱ را افزایش می‌دهند.
- قرار گرفتن در معرض برخی ویروس‌ها باعث میشود که سیستم ایمنی بدن برای تخریب سلول‌های تولید کننده انسولین تحریک شود.
علائم و نشانه‌های دیابت نوع یک چیست؟
علائم و نشانه‌های دیابت نوع یک در کودکان معمولاً به سرعت به وجود می‌آید و میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تشنگی زیاد
- دفع مکرر ادرار یا خیس کردن رختخواب
- گرسنگی زیاد
- کاهش غیر عادی وزن بدن
- خستگی
- تحریک پذیری یا تغییرات خلق و خو
- استشمام بوی میوه از دهان
عوارض دیابت نوع یک چیست؟
دیابت نوع یک میتواند بر روی اعضای داخلی بدن تاثیر بگذارد به همی‌ن دلیل باید سطح قند خون در اکثر مواقع در حد طبیعی باشد تا به این ترتیب ریسک بروز تعداد زیادی از عوارض جانبی به حداقل برسد. برخی از این عوارض جانبی به شرح زیر می‌باشد:
- دیابت باعث میشود که ریسک بروز بیماری قلبی و عروقی، بالا رفتن فشار خون، تنگ شدن عروق خونی و سکته مغزی افزایش پیدا کند.
- افزایش سطح قند خون میتواند باعث آسیب رساندن به دیواره عروق خونی شود که در ارسال مواد مغذی به بدن کودک نقش دارند. این امر باعث سوزن سوزن شدن، بی حسی، درد یا سوزش خواهد شد. معمولا آسیب دیدگی عصب به تدریج و طی مدت طولانی به وجود می‌آید.
- دیابت میتواند باعث آسیب دیدگی یک مجموعه از عروق خونی شود که مواد زائد را از خون کودک خارج میکند.
- دیابت میتواند باعث آسیب‌دیدگی عروق خونی شبکه شود و کودک را دچار مشکلات بینایی نماید.
- دیابت باعث میشود که تراکم مواد معدنی استخوان کاهش پیدا کند و در دوران بزرگسالی ریسک پوکی استخوان افزایش یابد.
دیابت نوع 1 چگونه تشخیص داده میشود؟
انواع مختلفی از آزمایش قند خون وجود دارد که تشخیص دیابت نوع یک در کودکان کمک میکند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشد:
- آزمایش تصادفی قند خون اولین آزمایش برای غربالگری دیابت نوع ۱ است که نمونه خون کودک در یک زمان تصادفی تهیه میشود و در صورتی که سطح قند خون برابر با ۲۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر یا ۱۱ میلی مول بر لیتر یا بالاتر از این رقم باشد وجود دیابت مطرح خواهد شد.
- قند خون A1C که به آن قند خون سه ماهه نیز گفته میشود سطح قند خون را در سه ماه گذشته نشان می‌دهد و در صورتی که سطح آن ۶ و نیم درصد یا بالاتر باشد پزشک درخواست انجام آزمایش مجدد را خواهد داد تا از وجود دیابت اطمینان حاصل کند.
- آزمایش قند خون ناشتا در اول صبح که کودک چیزی نخورده است انجام میشود و در صورتی که قند ناشتا ۱۲۶ میلی گرم بر دسی لیتر یا بالاتر باشد وجود دیابت نوع ۱ را ثابت خواهد کرد.
سایر آزمایشات
در صورتی که آزمایش قند خون وجود دیابت را نشان دهد پزشک و انجام آزمایشات دیگری میپردازد تا تفاوت دیابت نوع یک و دیابت نوع دو را تشخیص دهد زیرا روش‌های درمان هر یک از آنها با هم تفاوت دارند. این آزمایشات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- درخواست آزمایش خون برای بررسی آنتی بادی‌هایی که در دیابت نوع یک دیده می‌شوند
- درخواست آزمایش قند خون و ادرار برای بررسی وجود کتون که نشان دهنده دیابت نوع ۱ است
درمان دیابت نوع یک در کودکان
برای درمان دیابت نوع ۱ در کودکان شما باید با پزشک کودک خود، متخصص تغذیه و متخصص کودکان همکاری نزدیک داشته باشد تا سطح قند خون کودک شما به سطح طبیعی برسد. از روش‌های زیر برای درمان دیابت نوع یک استفاده خواهد شد:
- تزریق انسولین
- شمارش کربوهیدرات‌ها
- بررسی منظم قندخون
- رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم
بررسی قند خون
شما باید حداقل روزی ۴ بار به بررسی سطح قند کودک خود بپردازید. در صورتی که گلوکز کودک شما به طور مداوم بررسی نمی‌شود احتمالاً باید تعداد دفعات بررسی قند خون او را افزایش دهید. بررسی مداوم و منظم تنها روش موجود برای اطمینان از طبیعی بودن سطح قند خون کودک است که با رشد کودک و تغییر شرایط جسمانی او این عدد تغییر خواهد کرد. پزشک کودک بازه مناسب برای سطح قند خون او را مشخص خواهد کرد.
بررسی منظم گلوکز
دستگاه‌های وجود دارد که با وارد کردن موقت سنسور آن زیر پوست به اندازه گیری گلوکز خون میپردازد برخی از این دستگاه‌ها به طور مداوم قند خون را روی ساعت هوشمندی که دور مچ پا کودک بسته میشود یا روی گوشی موبایل نمایش می‌دهند حال آنکه در برخی دیگر از آن شما باید با فعال کردن سنسور به بررسی قند کودک خود بپردازید.
تزریق انسولین و سایر داروها
همه افرادی که دچار دیابت نوع یک هستند به درمان طولانی مدت با یک یا چند نوع انسولین نیاز دارند. انواع مختلفی از انسولین وجود دارد که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- انسولین با اثر گذاری فوری به مدت ۱۵ دقیقه اثر میکند و برخی از نمونه‌های آن عبارتند از انسولین لیسپرو، آسپارت و گلولیزین
- انسولین با اثر گذاری کوتاه مدت که طی مدت ۳۰ دقیقه پس از تزریق اثر میکند.
- انسولین با اثرگذاری متوسط حدود یک تا سه ساعت پس از تزریق شروع اثر گذاری میکند و ماندگاری آن ۱۲ تا ۲۴ ساعت است
- انسولین با اثرگذاری طولانی و ماندگاری بیشتر از قبیل دتمپرو، گلارژین و دگلودک که حدود ۱۴ تا ۴۰ ساعت ماندگاری دارد.
روش‌های تزریق انسولین
روش‌های مختلفی برای تزریق انسولین وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند:
- استفاده از سوزن ریز و سرنگ که شبیه تزریق آمپول در مطب پزشک است اما با این تفاوت که از سوزن نازک تری استفاده میشود.
- مداد انسولین با سوزن نازک شبیه خودکار است با این تفاوت که درون آن توسط انسولین پر شده است.
- پمپ انسولین یک دستگاه کوچک است که روی قسمت بیرونی بدن قرار داده میشود و به آن برنامه داده میشود تا در طول روز و زمانی که کودک غذا می‌خورد به ارسال انسولین بپردازد. یک لوله محل اتصال پمپ انسولین کاتتر است که زیر سطح پوست شکم قرار دارد. انواع مختلفی از پمپ بدون لوله نیز وجود دارند که شامل یک پوشش بیرونی است و و ارسال انسولین توسط یک کاتتر کوچک که به زیر سطح پوست متصل شده است انجام میشود.
بررسی مداوم گلوکز و استفاده از پمپ انسولین
یک دستگاه وجود دارد که به آن پمپ سنسور افزوده گفته میشود و به پمپ انسولین یک مانیتور گلوکز و با یک الگوریتم پیچیده ترکیب شده است تا به طور خودکار به ارسال انسولین مورد نیاز کودک بپردازد. هدف از استفاده از این روش طراحی یک سیستم خودکار و کامل است که پانکراس مصنوعی نام دارد. در حال حاضر سیستم هایی در دسترس قرار دارند و افرادی که دچار دیابت نوع یک هستند باید به دستگاه خود بگویند که چه مقدار کربوهیدرات مصرف کرده اند و به صورت دوره ای سطح قند خون خود را بررسی کنند اما این دستگاه در طول روز به طور خودکار به تنظیم دوز انسولین میپردازد این دستگاه‌ها در حال پیشرفت هستند و تحقیقات در خصوص پیشرفت آنها ادامه دارد.
رژیم غذایی سالم
غذا یک بخش بسیار مهم در برنامه درمان افراد مبتلا به دیابت است اما این امر بدین معنا نیست که کودک شما باید از یک رژیم دیابتی محدود پیروی کند. کودک شما باید همانند همه اعضای خانواده به طور منظم به مصرف غذاهایی بپردازد که سرشار از مواد مغذی هستند اما مقدار کالری و چربی آن کمتر از مانند انواع سبزیجات، میوه‌ها، پروتئین و غلات کامل. متخصص تغذیه کودک به شما برای طراحی یک رژیم غذایی متناسب با شرایط کودک اهداف سلامتی او و البته علائق و غذاهای مورد علاقه او کمک میکند و نحوه شمارش کربوهیدرات‌های مواد غذایی را به شما یاد می‌دهد تا از این اطلاعات برای تنظیم دوز انسولین مورد نیاز کودک خود استفاده کنید.
فعالیت جسمانی
این افراد به انجام تمرینات ورزشی هوازی نیاز دارند و کودکان مبتلا به دیابت نوع یک از این قاعده جدا نیستند. کودک خود را تشویق کنید که حداقل در طول روز ۶۰ دقیقه فعالیت جسمانی داشته باشد. با او ورزش کنید. باید فعالیت جسمانی یک بخش از برنامه روزانه کودک شما باشد اما به خاطر داشته باشید که فعالیت ورزشی و جسمانی باعث کاهش قند خون کودک شما میشود و این امر میتواند تا ساعت‌ها بر روی سطح قندخون او تاثیر بگذارد و حتی در طول شبانه‌روز این اثر از بین نمی‌‌رود. در صورتی که کودک شما یک فعالیت جدی را شروع کرده است معمولا سطح قند خون او را بیشتر بررسی کنید تا با نحوه واکنش بدن او با آن فعالیت ورزشی آشنا شوید. شما باید برنامه غذایی و دوز انسولین کودک خود را تنظیم کنید تا از افت قند خون او و بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.
انعطاف پذیری
گاهی اوقات قند خون بهتر پیش بینی نشده ای تغییر میکند و شما باید از پزشک کودک خود بپرسید که چگونه این وضعیت و سایر شرایط مشابه را کنترل نمایید.
- کودکان خیلی کوچک که دچار دیابت نوع یک هستند ممکن است به طور کامل مواد غذایی خود را مصرف کنند که این امر در مواردی که آنها از انسولین استفاده میکنند مشکل ساز خواهد بود.
- بیماری با تاثیرات زیادی بر نیاز کودک به انسولین همراه است. هورمون‌هایی که در طول دوران بیماری تولید می‌شوند باعث افزایش سطح قند خون خواهند شد اما کاهش میزان مصرف کربوهیدرات‌ها به علت کاهش اشتهای استفراغ باعث میشود که میزان نیاز به مصرف انسولین کاهش پیدا کند. کودک شما باید در سال آمپول آنفولانزا دریافت کنند و ممکن است پزشک تزریق واکسن پنومونیا را نیز تجویز نماید.
- هنگامی که کودک شما انسانی دریافت میکنند و به تدریج به دوران نوجوانی میرسد سطح هورمون‌های بدن او بر نیاز به انسولین تاثیر خواهد گذاشت و ممکن است تغییر دوز انسولین ضروری باشد.
- برای جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با بی خوابی در طول شب باید دوز انسولین مصرف کودک خود را تنظیم کنید.
مراقبت‌های بعدی
برای آنکه برنامه درمان دیابت کودک شما با موفقیت پیش برود به مراقبت‌ها و ارزیابی‌های بعدی نیاز دارد و باید سطح قند خون سه ماهه بررسی شود. معمولاً پزشک سطح قند خون سه ماهه برای تمامی کودکان و نوجوانان را هفت و نیم در نظر می‌‌گیرد. پزشک به صورت دوره ای به بررسی کودک شما میپردازد و موارد زیر را ارزیابی خواهد کرد:
- فشار خون
- رشد
- سطح چربی خون
- عملکرد غده تیروئید
- عملکرد کلیه
- عملکرد کبد
علائم و نشانه‌های وجود مشکل
گاهی اوقات علیرغم رعایت همه موارد ضروری شما دچار برخی مشکلات خواهد شد و عوارض کوتاه مدت دیابت نوع ۱ به درمان فوری نیاز دارند زیرا باعث بروز برخی عوارض جانبی می‌شوند که به شرح زیر می‌باشند:
- افت قند خون
- بالا رفتن قند خون
- دیابت کتواسیدوزیس
افت قند خون
افت قند خون یا هیپوگلیسمی به وضعیت گفته میشود که سطح قند خون کمتر از حد معمولی از افت قند خون به دلایل مختلف از قبیل نخوردن یک وعده غذایی، فعالیت جسمانی شدید یا تزریق بیش از حد انسولین رخ می‌دهد. افت قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ شایع نیست اما در صورتی که به سرعت درمان نشود باعث بدتر شدن علائم و نشانه‌های فرد خواهد شد. علائم و نشانه‌های افت قند خون به شرح زیر می‌باشد:
- لرزش بدن
- گرسنگی
- عرق کردن
- تحریک پذیری و تغییرات خلق و خو
- اختلال در تمرکز یا گیجی
- سرگیجه یا سبکی سر
- بریده بریده صحبت کردن
- از دست دادن هوشیاری
علائم و نشانه‌های افت قند خون را برای کودک خود توضیح دهید و در صورتی که شک داشتید که آیا کودک شما دچار افت قند خون شده است یا نه باید به بررسی قند خون او بپردازید. در صورتی که تست گلوکز به سرعت آماده شد و کودک همچنان علایم و نشانه‌های افت قند خون را داشت تا حد امکان برنامه درمان افت قند خون را شروع کنید. اگر قند خون کودک شما پایین بود به انجام موارد زیر پردازید:
- به کودک خود ۱۵ تا ۲۰ گرم کربوهیدرات یا خوراکی‌هایی که زودتر اثر میکنند مانند آب میوه، قرص گلوکز، آبنبات، نوشابه معمولی یا سایر منابع حاوی قند هستند را به او بدهید. غذاهایی که حاوی چربی افزودنی از مانند شکلات و بستنی هستند به سرعت قند خون را بالا نمی‌‌برند زیرا چربی باعث میشود سرعت جذب قند خون کاهش پیدا کند.
- ۱۵ دقیقه بعد دوباره قند خون کودک خود را ارزیابی کنید تا از عادی بودن آن اطمینان حاصل نمایید و این کار را تا زمانی ادامه دهید که سطح قند خون او به حد طبیعی برسد.
در صورتی که افت قند خون باعث شود که کودک هوشیاری خود را از دست بدهد تزریق هورمون تحریک کننده تولید قند خون ضرورت خواهد یافت.
بالا بودن قند خون
بالا بودن قند خون یا هایپرگلایسمی یکی دیگر از مشکلاتی است که در آن سطح قند خون به دلایل مختلف از قبیل بیماری مصرف زیاد مواد غذایی، مصرف خوراکی‌های شیرین یا تزریق نکردن انسولین رخ می‌دهد که علائم و نشانه‌های آن عبارتند از:
- دفع مداوم ادرار
- خشکی دهان و تشنگی زیاد
- دوبینی
- خستگی
- تهوع
در صورتی که شما به بالا بودن سطح قند در کودک خود مشکوک هستید باید قند خون را بررسی نمایید. در صورتی که قند خون کودک شما بالاتر از حد طبیعی باشد باید از برنامه دیابت کودک پیروی کنید یا به پزشک کودک خود مراجعه نمایید در صورتی که قند خون کودک شما بالا رفته باشد به سرعت پایین نخواهد آمد و شما باید از پزشک کودک خود بپرسید که هر چند وقت یک بار قند خون کودک خود را بررسی نمایید. در صورتی که قند خون کودک شما بالاتر از ۲۴۰ میلی گرم بر دسی لیتر باشد کودک شما باید آزمایش ادرار بدهد تا وجود کتون در آن بررسی شود در صورتی که سطح قند خون کودک به شما بالا است یا کتون در ادرار مشاهده شده است اجازه ندهید ورزش کنند.
دیابت کتواسیدوزیس
فقدان شدید انسولین باعث میشود که بدن کودک به تجزیه چربی برای تولید انرژی بپردازد و در این حالت بدن ما به تولید یک ماده خواهد پرداخت که کتون نام دارد. در صورتی که مقدار زیادی کتون در خون تولید شود باعث بروز یک اختلال خطرناک خواهد شد که دیابت کتواسیدوزیس نام دارد و علایم و نشانه‌های آن به شرح زیر می‌باشند:
- تشنگی یا خشکی شدید دهان
- افزایش تعداد دفعات ادرار کردن
- تهوع، استفراغ و درد شکمی
- شیرین بودن دهان و استشمام بوی میوه از دهان
- سرگیجه
اگر شما به این اختلال مشکوک هستید باید وجود کتون در ادرار کودک شما بررسی شود و در صورتی که سطح آن بالا باشد باید فورا به مرکز اورژانس مراجعه نمایید.
پیشگیری از دیابت نوع ۱
در حال حاضر هیچ راهی برای پیشگیری از دیابت نوع یک وجود ندارد اما تحقیقات زیادی در این زمینه در حال انجام است؟ محققان در حال بررسی موارد زیر هستند:
- پیشگیری از دیابت نوع ۱ در افرادی که ریسک بروز این اختلال در آنها بالا است و اخیراً به شناسایی یک دارو پرداخته اند که از پیشرفت بیماری جلوگیری میکند.
- جلوگیری از تخریب سلول‌های تولید کننده انسولین در افرادی که به تازگی دیابت نوع یک در آنها تشخیص داده شده است.
پزشک میتواند به تشخیص آنتی بادی‌های مرتبط با دیابت نوع ۱ در کودکانی که ریسک بروز این اختلال در آنها بالا است بپردازد. می‌توان چند ماه یا حتی چند سال قبل از بروز اولین علایم و نشانه‌های دیابت نوع ۱ به تشخیص این آنتی بادی‌ها پرداخت اما در حال حاضر هیچ روشی برای کنترل کردن یا جلوگیری از پیشرفت این اختلال پس از شناسایی این آنتی بادی‌ها وجود ندارد. بهتر است بدانید که همه افرادی که این آنتی بادی‌ها در بدن آنها تشخیص داده شده است دچار دیابت نوع یک نیستند. اگرچه هیچ راهی برای جلوگیری از بروز این اختلال وجود ندارد می‌توانید با رعایت موارد زیر به جلوگیری از بروز این عوارض کمک نمایید:
- به کودک خود کمک کنید تا حد امکان سطح قند خون او بالا نرود.
- اهمیت رژیم غذایی سالم و داشتن فعالیت جسمانی را برای او توضیح دهید.
- به طور منظم به پزشک کودک خود مراجعه کنید و هر سال به انجام معاینات چشم بپردازید تا در صورت وجود هر گونه مشکل بتوانید فوراً به کودک خود کمک کنید.
