هایپر تیروئیدیسم که از آن تحت عنوان پرکاری غده تیروئید میشود اختلالی است که در آن غده تیروئید به تولید مقدار زیادی هورمون تیروئید میپردازد که بیشتر از نیاز بدن است. تیروئید یک غده کوچک پروانه ای شکل است که در قسمت جلوی گردن قرار دارد. هورمون‌های تیروئید وظیفه کنترل نحوه استفاده بدن از انرژی را بر عهده دارند و به این ترتیب بر روی همه اعضای داخلی بدن و ضربان قلب تاثیر دارند. در صورتی که پرکاری تیروئید درمان نشود میتواند باعث بروز مشکلات قلبی، استخوان و عضلات، چرخه پریود و باروری شود. در دوران بارداری نیز عدم درمان پرکاری تیروئید میتواند باعث بروز مشکل برای مادر و جنین شود.
علل بروز پرکاری غده تیروئید چیست؟
پرکاری تیروئید دلایل مختلفی دارد که عبارتند از بیماری گریوز، گره‌های تیروئیدی و تیروئیدیت که به معنای التهاب غده تیروئید می‌باشد. به ندرت پرکاری تیروئید به علت یک تومور غیر سرطانی در غده هیپوفیز که در قسمت قاعده مغز قرار دارد به وجود می‌آید. مصرف بیش از حد ید یا مصرف زیاد داروهای هورمون تیروئید باعث افزایش سطح هورمون تیروئید خواهد شد.
بیماری گریوز
این بیماری شایع ترین علت پرکاری تیروئید است که یک اختلال خود ایمنی است که در این بیماری سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله میکند و باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید خواهد شد.
پرکاری گره‌ای تیروئیدی
گره‌های تیروئیدی به توده‌های موجود در غده تیروئید گفته میشود. وجود گره در تیروئید شایع است و معمولاً هوش خیم می‌باشد و غیر سرطانی هستند اما این احتمال وجود دارد که یک یا چند گره بیش فعال شوند و به تولید بیش از حد هورمون تیروئید بپردازند. پرکاری گره‌های تیروئیدی اغلب در افراد مسن رخ میدهد.
تیروئیدیت
تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید گفته میشود که هورمون‌های تیروئید به خارج از تیروئید نشت میکنند. پرکاری تیروئید میتواند تا سه ماه نیز طول بکشد و پس از آن که غده تیروئید کم کار میشود به این اختلال کم کاری غده تیروئید گفته میشود. کم‌کاری تیروئید معمولاً ۱۲ تا ۱۸ ماه طول میکشد اما گاهی اوقات دائمی است. انواع مختلف تیروئیدیت میتوانند باعث پرکاری تیروئید و سپس کم کاری تیروئید می‌شوند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- تیروئیدیت نیمه حاد شامل اضافه درمان و بزرگ شدن غده تیروئید است. متخصصان نمی‌‌دانند که علت بروز این اختلال چیست اما میتواند به عفونت ویروسی یا باکتریایی ارتباط داشته باشد.
- تیروئیدیت پس از زایمان اختلالی است که پس از به دنیا آمدن جنین به وجود می‌آید.
- تیروئیدیت خاموش به وضعیتی گفته میشود که بیماری بدون درد است حتی اگر غده تیروئید بزرگ شده باشد. متخصصان عقیده دارند که تیروئیدیت خاموش یک نوع اختلال خود ایمنی است.
مصرف بیش از حد ید
غده تیروئید از ید برای تولید هورمون تیروئید استفاده میکند. مقدار یدی که شما مصرف می‌کنید بر روی مقدار هورمونی که توسط غده تیروئید تولید میشود تاثیر می‌گذارد. در برخی موارد مصرف زیاد ید میتواند باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید شود. برخی از داروها از قبیل شربت مخصوص سرفه حاوی مقدار زیادی ید هستند. یک نمونه از این داروها آمیودارون است که برای قلب کاربرد دارد، مکمل‌های جلبک یا مکمل‌هایی که بر پایه جلبک قرار دارند حاوی مقدار زیادی ید می‌باشند.
مصرف زیاد هورمون تیروئید
برخی از افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند به مصرف بیش از حد داروهای مخصوص کم کاری تیروئید می‌‌پردازند. اگر شما از داروهای هورمون استفاده می‌کنید باید حداقل سالی یک بار به پزشک مراجعه کنید تا سطح هورمون تیروئید شما بررسی شود زیرا اگر سطح هورمون تیروئید خیلی بالا باشد باید دز داروی شما تنظیم شود. سایر داروها میتوانند باعث تداخل در داروهای هورمون تیروئید شوند و سطح هورمون تیروئید را بالا ببرند. در صورتی که شما از داروهای هورمون تیروئید استفاده می‌کنید از پزشک خود بپرسید که آیا داروهای جدیدی که مصرف می‌کنید باعث بروز اختلال در سطح تولید هورمون تیروئید نمی‌شود؟
چه افرادی بیشتر دچار پرکاری تیروئید می‌شوند؟
زنان دو تا ۱۰ برابر بیشتر از مردان دچار پرکاری تیروئید می‌شوند. اگر موارد زیر در خصوص شما صدق میکند ریسک بروز پرکاری تیروئید در شما بالا خواهد بود.
- در صورتی که سابقه خانوادگی بیماری تیروئید را دارید.
- در صورتی که دچار بیماری‌هایی از قبیل آنمی ناشی از کمبود ویتامین ب ۱۲ هستید، دیابت نوع ۱ دارید یا دچار اختلالات هورمونی غدد فوق کلیوی هستید.
- در صورتی که از مقادیر زیاد غذاهای حاوی ید از قبیل تخم کتان استفاده می‌کنید یا از داروهایی که حاوی ید هستند استفاده می‌نمایید، آمیودارون یک نوع داروی قلبی است
- در صورتی که ۶۰ سال به بالا سن دارید و خانم هستید.
- در صورتی که در شش ماه گذشته باردار بوده اید.
آیا پرکاری تیروئید در دوران بارداری مشکل ایجاد میکند؟
در دوران بارداری معمولا سطح هورمون‌های تیروئید کمی بالا است که مشکلی را ایجاد نخواهد کرد ولی در صورتی که پرکاری تیروئید شدید باشد و درمان نشود بر روی سلامت مادر و جنین تاثیر خواهد گذاشت. اگر شما دچار پرکاری غده تیروئید هستید باید قبل از اقدام به بارداری بیماری شما کاملا کنترل شده باشد.
پرکاری تیروئید باعث بروز چه مشکلاتی خواهد شد؟
در صورتی که پرکاری غده تیروئید درمان نشود میتواند باعث بروز مشکلات جدی شود که به شرح زیر می‌باشند:
- نامنظم بودن ضربان قلب که باعث لخته شدن خون، حمله قلبی، سکته مغزی و سایر مشکلات مرتبط با قلب میشود.
- یک نوع بیماری چشمی که گریوز افتالموپاتی نام دارد و میتواند باعث بروز دوبینی، حساسیت به نور و درد چشم و در موارد نادر از دست دادن بینایی شود.
- کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان
علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید چیست؟
علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید در همه افراد یکسان نیست ولی معمولاً شامل موارد زیر است:
- عصبانیت و تحریک پذیری
- ضعف عضلانی و خستگی
- عدم تحمل گرما
- اختلال در خواب
- لرزش دست‌ها
- بالا بودن ضربان قلب و نامنظم بودن آن
- اسهال یا دفع مداوم مدفوع
- کاهش وزن
- اختلالات خلق و خو
- گواتر
در افرادی که ۱۶ سال به بالا سن دارند پرکاری غده تیروئید گاهی اوقات با زوال عقل یا افسردگی اشتباه گرفته میشود. افراد مسن ممکن است با علائم و نشانه‌های مختلفی از قبیل از دست دادن اشتها یا کناره گیری از جمع مواجه شوند که این علائم با علائم پرکاری تیروئید در جوانان تفاوت دارد. در صورتی که شما دچار این علائم و نشانه‌ها هستید بهتر است با پزشک خود در این رابطه مشورت نمایید.
پرکاری تیروئید چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک برای تشخیص پرکاری تیروئید به انجام معاینه جسمانی و بررسی سابقه پزشکی شما میپردازد اما از آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص پرکاری تیروئید استفاده خواهد کرد. تعداد زیادی از علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید شبیه علائم سایر بیماری‌ها هستند به همین دلیل معمولاً پزشک نمی‌تواند فقط بر اساس علائم شما به تشخیص پرکاری تیروئید بپردازد. از آنجایی که کم کاری تیروئید میتواند باعث بروز مشکلات باروری شود زمانی که دچار مشکلات باروری هستند اغلب به لحاظ کم کاری تیروئید بررسی می‌شوند. پزشک از آزمایش خون برای تایید پرکاری تیروئید و پیدا کردن علت بروز مشکلات شما استفاده خواهد کرد. عکس برداری از غده تیروئید از قبیل اسکن تیروئید میتواند به تشخیص این اختلال کمک کند و علت بروز پرکاری تیروئید را مشخص نماید.
چه روش‌هایی برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد؟
مصرف دارو، ید درمانی یا جراحی تیروئید برای درمان پرکاری تیروئید از روش‌هایی هستند که برای درمان این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف از درمان پرکاری تیروئید این است که سطح هورمون‌های تیروئید به حالت عادی برگردد و علائم و نشانه‌های شما تسکین پیدا کند. یک روش واحد برای همه افراد کاربرد ندارد. انتخاب نوع درمان به علت بروز پرکاری تیروئید و شدت بروز این اختلال بستگی دارد. پزشک در هنگام معرفی یک روش درمانی سن و سال شما، عوارض احتمالی و آلرژی به داروها را ارزیابی خواهد کرد و مواردی از قبیل بارداری و بیماری قلبی را بررسی میکند.
دارو درمانی
بتا بلاکرها
بتا بلاکرها باعث متوقف شدن روند تولید هورمون تیروئید نمیشوند اما میتوانند تا زمانی که سایر روش‌های درمانی شروع به اثر گذاری میکنند باعث کاهش علائم و نشانه‌های شما شوند. این داروها به سرعت عمل میکنند تا باعث تسکین علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید از قبیل لرزش دست، تپش قلب و عصبانیت شوند. تعداد زیادی از افراد چند ساعت پس از مصرف این داروها احساس بهتری خواهند داشت.
داروهای ضد تیروئید
مصرف داروهای ضد تیروئید ساده ترین روش برای درمان پرکاری تیروئید است. این داروها باعث می‌شوند غده تیروئید به تولید هورمون تیروئید کمتری بپردازد. این داروها معمولاً باعث درمان دائمی نخواهد شد. پزشک معمولاً در اکثر مواقع به تجویز متی مازول میپردازد که یک داروی ضد تیروئید است. معمولاً پزشک برای درمان پرکاری تیروئید در زنان باردار در سه ماهه اول بارداری از پروپیل تیوارسیل استفاده خواهد کرد زیرا متی مازول میتواند سلامت جنین را به خطر بیندازد که این امر معمولاً به ندرت رخ میدهد. پس از آن که درمان با داروهای ضد تیروئید شروع شد چند هفته تا چند ماه طول میکشد تا سطح هورمون‌های تیروئید عادی شود اما فرآیند درمان میتواند تا چند سال ادامه پیدا کند. از داروهای ضد تیروئید برای درمان پرکاری تیروئید ناشی از التهاب غده تیروئید استفاده خواهد شد. داروهای ضد تیروئید میتواند در برخی از افراد باعث بروز عوارض شوند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- بروز واکنش آلرژیک از قبیل راش پوستی و خارش
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون که باعث کاهش مقاومت بدن به عفونت میشود.
- بروز نارسایی کبد در برخی موارد نادر
در صورتی که دچار هریک از علایم و نشانه‌های زیر شدید باید فوراً با پزشک خود صحبت کنید:
- خستگی
- ضعف
- درد مبهم در شکم
- از دست دادن اشتها
- راش پوستی یا خارش
- کبود شدن پوست زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم که به آن زردی می‌‌گویند
- درد مداوم گلو
- تب
معمولاً پزشکان زنان باردار و زنانی که شیر می‌دهند و دچار پرکاری تیروئید هستند را با داروهای ضد تیروئید درمان میکنند زیرا این داروها ایمن تر هستند و در مقایسه با سایر روش‌ها خطر کمتری برای جنین دارند.
ید درمانی
ید درمانی یک روش موثر برای یک برای درمان پرکاری تیروئید است. در این روش شما ید- ۱۳۱ را به صورت مایع یا کپسول دریافت خواهید کرد. ید رادیو اکتیو به تدریج به تخریب سلول‌های غده تیروئید میپردازد که این سلول‌ها وظیفه تولید هورمون تیروئید را بر عهده دارند. ید رادیو اکتیو تاثیری بر سایر بافت‌های بدن ندارد. ممکن است شما به چند جلسه ید درمانی نیاز داشته باشید تا سطح هورمون تیروئید شما به حد عادی برسد. در این دوران نیز داروهای بتا بلاکر تجویز می‌شوند که باعث کنترل علائم و نشانه‌های شما خواهد شد. تقریباً همه افرادی که ید درمانی میکنند دچار کم کاری تیروئید می‌شوند زیرا سلول‌های تولید کننده هورمون تیروئید از بین خواهند رفت. با این حال درمان کم کاری تیروئید ساده تر است و در مقایسه با پرکاری تیروئید عوارض جانبی کمتری را به وجود می‌آورد. افرادی که دچار کم کاری تیروئید هستند میتوانند با مصرف روزانه داروهای تیروئید به طور کامل به کنترل مشکل خود بپردازند. پزشکان در زنان باردار یا زنانی که در دوران شیردهی قرار دارند از ید درمانی استفاده نخواهند کرد زیرا ید رادیو اکتیو میتواند باعث آسیب رساندن به تیروئید جنین شود و از طریق شیر مادر به کودک منتقل میشود.
جراحی تیروئید
جراحی تیروئید روشی است که کمتر برای درمان پرکاری تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد و در این روش یک بخش از تیروئید یا تمام نقاط آن تخلیه خواهد شد. گاهی اوقات پزشک از عمل جراحی برای درمان افرادی استفاده میکند که گواتر آنها بزرگ شده است یا زنان بارداری که نمی‌توانند از داروهای ضد تیروئید استفاده کنند. قبل از عمل جراحی پزشک به تجویز داروهای ضد تیروئید میپردازد تا سطح هورمون تیروئید شما به حالت عادی برگردد. این روش درمانی از بروز یک اختلال که طوفان تیروئیدی نام دارد و به طور ناگهانی و به شدت، علائم و نشانه‌های شما بدتر میشود گفته میشود و در افراد رخ میدهد که دچار پرکاری تیروئید هستند و تحت بیهوشی عمومی قرار دارند. هنگامی که یک بخش از غده تیروئید خارج شود سطح هورمون‌های تیروئید به حالت عادی بر می‌گردد اما این احتمال وجود دارد که شما پس از جراحی دچار کم کاری تیروئید شوید و به مصرف داروهای هورمون تیروئید نیاز داشته باشید. در صورتی که تیروئید شما به طور کامل تخلیه شود باید در طول زندگی خود به مصرف داروهای هورمون تیروئید بپردازید. پس از جراحی پزشک به بررسی سطح هورمون‌های تیروئید شما خواهد پرداخت.
پس از درمان چه باید کرد؟
پس از آنکه شما اولین دوز داروهای ضد تیروئید خود را شروع کردید باید هر ۲ تا ۶ ماه یک بار آزمایش خون بدهید و در طول درمان بلند مدت هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار آزمایش بدهید. پس از یک دوره درمان با داروهای آنتی تیروئید مشکل پرکاری تیروئید شما برطرف خواهد شد و این مسئله در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز است صدق میکند. در صورتی که علائم و نشانه‌های شما از بین رفت و تست خون تیروئید شما تا یک سال پس از درمان عادی بود به انجام معاینات بعدی به غیر از تست خون نیاز خواهید داشت. در صورتی که در آینده دچار علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید هستید باید به پزشک مراجعه کنید و آزمایش خون بدهید. در صورتی که شما جراحی کرده اید یاد درمانی کرده اید باید به طور منظم آزمایش بدهید تا عملکرد تیروئید شما بررسی شود و تا یک سال پس از آن نیز آزمایش بدهید و اگر دچار کم کاری تیروئید شده باشید مشکل شما به موقع تشخیص داده شود. علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید عبارتند از افزایش وزن، احساس سرما، خشکی پوست و مو، سوزن سوزن شدن انگشتان دست، نداشتن انرژی و پف کردن صورت. در صورتی که از هر نوع دارویی استفاده می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید زیرا ممکن است این داروها بر روی آزمایش خون تاثیر بگذارند. در صورتی که شما دچار پرکاری تیروئید تأثیر قصد باردار شدن را دارید باید به پزشک خود اطلاع دهید و در این دوران از روش‌های ضدبارداری استفاده کنید. شما باید قبل از باردار شدن آزمایش تیروئید بدهید و این آزمایش را در اوایل دوران بارداری نیز تکرار کنید زیرا ممکن است لازم باشد داروهایی که مصرف می‌کنید را عوض کنید و در فواصل زمانی منظم آزمایش بدهید. قبل از مشورت با پزشک خود از مصرف داروهای ضد تیروئید خودداری کنید. خطر بارداری در پرکاری درمان نشده تیروئید بیشتر از بارداری با مصرف داروهای ضد تیروئید است. برخی از افراد در دوران پرکاری تیروئید دچار کاهش وزن یا افزایش حجم مواد غذایی مصرفی نمیشوند. پس از آن که به کمک روش‌های درمانی موجود تیروئید شما عملکرد بهتری پیدا کرد می‌توانید برای جلوگیری از افزایش وزن بدن مواد غذایی کمتری مصرف کنید.
تاثیر رژیم غذایی بر پرکاری تیروئید چیست؟
مصرف سبزیجات و میوه های تازه برای افرادی که دچار پرکاری تیروئید هستند مفید می‌باشد. مصرف غذاهای خاص باعث درمان پرکاری تیروئید نخواهد شد اما برخی مواد مصرفی و مواد مغذی نقش مهمی را در کنترل بیماری ایفا میکنند. رژیم غذایی میتواند بر روی تولید هورمون‌های تیروئید و نحوه عملکرد آن تاثیر بگذارد. مواد شیمیایی و مواد مغذی میتواند بر روی پرکاری تیروئید تاثیر بگذارند:
- غده تیروئید از ید برای تولید هورمون تیروئید استفاده میکند اما مصرف زیاد ید در رژیم غذایی میتواند باعث افزایش تولید هورمون تیروئید شود.
- کلسیم و ویتامین دی اهمیت بسیار زیادی دارند زیرا پرکاری تیروئید میتواند باعث بروز مشکل در ارتباط با تراکم مواد معدنی شود.
- مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی کافئین باعث بدتر شدن علائم پرکاری تیروئید خواهد شد.
آیا می‌توان از پرکاری تیروئید جلوگیری کرد؟
نمی‌توان از بروز پرکاری تیروئید جلوگیری کرد زیرا برخی از افراد بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به پرکاری تیروئید قرار دارند که این افراد به شرح زیر می‌باشند:
- زنان
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری تیروئید
- افرادی که ۴۰ سال یا ۶۰ سال به بالا سن دارند
- افرادی که برخی مشکلات خاص از قبیل دیابت نوع یک، آنمی ناشی از کمبود ویتامین ب ۱۲ یا اختلال سیستم ایمنی را دارند
- مصرف مقادیر بالای ید از طریق مواد غذایی یا دارو
