بیماری آمنوره یا قطع قاعدگی (پریود)، یکی از اختلالات قاعدگی است که در صورتی رخ می‌دهد که یک زن یا دختر نوجوان دوره قاعدگی نداشته باشد. این بیماری دارای دو نوع قطع قاعدگی (پریود) است که به شرح زیر است:
- قطع قاعدگی اولیه: زمانی که یک دختر تا سن 15 سالگی (یا ظرف مدت 5 سال از اولین نشانه‌های بلوغ) دوره قاعدگی (پریود) را تجربه نکرده است.
- قطع قاعدگی ثانویه: زمانی که یک دختر یا زن دوره قاعدگی (پریود) داشته است اما پس از آن برای حداقل 3 ماه، قاعدگی او متوقف شده است.
قطع قاعدگی به چه میزان رایج است؟
حدود 0.5 تا 1.2 درصد از جمعیت زنان و دختران قطع قاعدگی (پریود) اولیه دارند و رواج قطع قاعدگی (پریود) ثانویه در بین زنان و دختران حدود 5 درصد است.
آیا قطع قاعدگی ارثی است؟
اکثریت قریب به اتفاق دلایل قطع قاعدگی (پریود) ارثی نیست. در افراد مبتلا به قطع قاعدگی اولیه، اختلال در تولید هورمون هیپوتالاموس و یا نقص در عملکرد تخمدان به‌ندرت ممکن است ارثی باشد. البته این امکان وجود دارد که ژنتیک خانواده در برخی از علل قطع قاعدگی ثانویه نقشی داشته باشد.
علائم و نشانه‌های قطع قاعدگی چیست؟
بیماران ممکن است علاوه بر نداشتن دوره‌های قاعدگی(پریود) ، علائم و نشانه‌های زیر را داشته باشند:
- سردرد، اختلال در بینایی یا خستگی ناشی از بیماری‌های مؤثر بر غده هیپوفیز
- آمدن شیر از سینه‌ها به صورت خودبه‌خودی به دلیل مقدار بیش‌ازحد هورمون پرولاکتین. به این پدیده ریزش شیر می‌گویند.
- جوش صورت و پوست و یا افزایش رشد مو در بدن با الگوی مردانه ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- علائم یائسگی زودرس (سندرم تخمدان نارس) مانند گُرگرفتگی، خشکی واژن، خواب نامنظم و کاهش میل جنسی
- قد کوتاه و نداشتن ویژگی‌های ثانویه جنسی (مانند رشد سینه‌ها)، در صورتی که سندرم تخمدان نارس ناشی از شرایط ژنتیکی سندرم ترنر باشد.
علت‌ها و دلایل قطع قاعدگی چیست؟
چرخه‌ی نرمال قاعدگی(پریود) به دلیل تغییر سطح هورمون ساخته‌شده و ترشح‌شده توسط تخمدان رخ می‌دهد. تخمدان به سیگنال‌های هورمونی که از غده هیپوفیز واقع در مغز هستند، پاسخ می‌دهد. غده هیپوفیز توسط هورمون تولیدشده در غده هیپوتالاموس مغز کنترل می‌شود. اختلالاتی که هریک از اجزای این چرخه‌ی منظم را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند منجر به قطع قاعدگی شود. بااین‌حال گاهی اوقات یکی از علل شایع قطع قاعدگی در زنان جوان این است که تشخیص نمی‌دهند که باردار هستند. قطع قاعدگی در دوران بارداری عملکرد فیزیولوژیکی طبیعی بدن است. گاهی اوقات مشکلات اساسی باعث ایجاد یا تشدید قطع قاعدگی اولیه و ثانویه می‌شود. به‌عنوان مثال، مشکلات غده هیپوتالاموس، بی‌اشتهایی یا ورزش شدید بسته به سن شخص و اینکه او قبلاً قاعدگی را تجربه کرده است یا نه، می‌تواند نقش زیادی در قطع قاعدگی داشته باشد.
علل قطع قاعدگی اولیه
قطع قاعدگی اولیه معمولاً در نتیجه‌ی یک شرایط ژنتیکی یا آناتومیک و در دختران جوان که هرگز عادت ماهانه نداشته‌اند (تا سن 16 سالگی) و حامله نیز نیستند، اتفاق می‌افتد. بسیاری از مشکلات ژنتیکی که توسط قطع قاعدگی مشخص می‌شوند، مشکلاتی هستند که در زمانی‌که برخی یا همه اجزای دستگاه تناسلی داخلی زنان موفق به عملکرد نرمال در هنگام رشد جنین نمی‌شوند یا به طور کلی قادر به عملکرد صحیح نیستند، اتفاق می‌افتد. بیماری‌های غده هیپوفیز و هیپوتالاموس (ناحیه‌ای از مغز که برای کنترل تولید هورمون اهمیت دارد) نیز می‌تواند باعث قطع قاعدگی اولیه شود زیرا این غده‌ها نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های تخمدان دارند.
اختلالات غدد جنسی، وضعیتی که در آن تخمدان‌ها قبل از موعد مقرر خالی از فولیکول و تخمک (سلول‌های تخمک) می‌شوند، منجر به مشکل نارس بودن تخمدان می‌شود. این مشکل یکی از دلایل شایع قطع قاعدگی اولیه در زنان جوان است.
علت ژنتیکی دیگر سندرم ترنر است که در آن زنان، همه یا قسمتی از یکی از دو کروموزوم X خود را از دست می‌دهند. در سندرم ترنر تخمدان‌ها توسط بافت زخم جایگزین می‌شوند و تولید استروژن کم می‌شود که نتیجه آن قطع قاعدگی است. بلوغ استروژن تحریک‌شده‌ی اندام تناسلی خارجی و ویژگی‌های جنسی زنان موجب عدم رخ دادن سندرم ترنر می‌شود.
دیگر شرایطی که ممکن است باعث قطع قاعدگی اولیه شود شامل عدم حساسیت آندروژن (زمانی که افراد کروموزوم‌های مردانه XY دارند اما به علت عدم واکنش به تستسترون و اثرات آن، ویژگی‌های ظاهری مردان را ندارند)، هیپرپلازی آدرنال مادرزادی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS).
علت‌ها و دلایل قطع قاعدگی ثانویه
حاملگی یک دلیل بدیهی برای قطع قاعدگی و شایع‌ترین دلیل برای قطع قاعدگی ثانویه است. دلایل دیگر متفاوت هستند و ممکن است ناشی از اختلالاتی باشد که تخمدان‌ها، رحم، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
قطع قاعدگی هیپوتالامیک به دلیل اختلال در هورمون‌های تنظیم‌کننده که توسط غده هیپوتالاموس در مغز تولید می‌شوند، است. این هورمون‌ها روی غده هیپوفیز تأثیر می‌گذارد. غده هیپوفیز سیگنال‌هایی به تخمدان می‌فرستد تا سیکل هورمونی مشخصی تولید کند. تعدادی از دلایلی که روی هیپوتالاموس تأثیر می‌گذارد بدین شرح است:
- کاهش شدید وزن
- استرس عاطفی یا جسمی
- ورزش شدید
- بیماری شدید
انواع دیگری از مشکلات پزشکی می‌تواند باعث قطع قاعدگی ثانویه شود:
- تومورها یا دیگر بیماری‌های غده هیپوفیز که منجر به بالا رفتن سطح هورمون پرولاکتین (هورمونی که در تولید شیر نقش دارد) می‌شوند، باعث قطع قاعدگی می‌شوند.
- کم کاری غده تیروئید
- بالا رفتن سطح آندروژن (هورمون مردانه)، ناشی از منابع خارجی یا از اختلالاتی که باعث می‌شوند بدن مقدار زیادی هورمون مردانه تولید کند.
- نارسایی تخمدان (نارسایی پیش از موعد تخمدان یا یائسگی زودرس)
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- سندرم آشرمن، یک بیماری رحمی است که در نتیجه‌ی زخم مخاط و پوشش رحم (چیزی که دنباله حفره رحم قرار دارد و خونریزی پس از زایمان و یا عفونت را کنترل می‌کند) رخ می‌دهد.
پریود نشدن بعد از مصرف قرص‌های ضدبارداری
با قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری، زنان باید حداقل سه ماه بعد از قطع قرص، دوباره دوره قاعدگی خود را تجربه کنند. قبلاً فرض بر این بود که مصرف قرص‌های ضدبارداری ممکن است خطر قطع قاعدگی زنان را افزایش دهد، اما امروزه این باور غلط ثابت شده است. زنانی که پس از سه ماه از قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری هنوز هم پریود نشده‌اند، باید برای بررسی علت قطع قاعدگی ثانویه، مورد معاینه قرار بگیرند.
چگونه قطع قاعدگی ثانویه تشخیص داده می‌شود؟
دکتر در مورد سابقه پزشکی شما سؤال می‌پرسد و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. شما باید یک آزمایش حاملگی بدهید. دکتر به احتمال زیاد برای بررسی سطح FSH, LH, TSH دستور به انجام آزمایش خون می‌دهد. آزمایش خون همچنین می‌تواند سطح آندروژن را اندازه‌گیری کند و اختلالات غده تیروئید یا غده آدرنال را بررسی کند.
اگر شما نارسایی اولیه تخمدان داشته باشید و سن شما کمتر از 30 سال باشد، دکتر کروموزوم‌ها را بررسی می‌کند تا در صورت وجود مشکلات ژنتیکی، آن را تشخیص دهد. اگر دکتر تشخیص دهد که شما ممکن است مشکلات مربوط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس داشته باشید، شما باید یک MRI (تصویربرداری از مغز) انجام دهید. برخی زنان باید از اندام تناسلی خود نیز تصویربرداری کنند.
راه درمان قطع قاعدگی چیست؟
راه درمان به نوع قطع قاعدگی شما بستگی دارد. گزینه‌هایی که برای درمان موجود هستند شامل موارد زیر است:
- استفاده از داروهایی که به کنترل سطح غیرطبیعی هورمون‌ها کمک می‌کند.
- روش جراحی برای تومورهای هیپوفیز، تخمدان یا غدد آدرنال
- مشاوره در مورد اینکه چگونه می‌توان یک رژیم غذایی متعادل و وزن مطلوب داشت و با استرس مقابله کرد.
دکتر ممکن است درمان با استروژن را برای شما تجویز کند تا گُرگرفتگی و خشکی واژن از بین برود و استخوان‌های شما سالم بماند. مکمل‌های کلسیم و ویتامین D همراه با تمرینات استقامتی نیز به قوت استخوان‌های شما کمک می‌کند.
اگر شما قصد حامله شدن دارید، ممکن است روش‌های درمانی دیگری نیاز باشد.
اگر شما برای بیشتر از 3 ماه پریود نشده‌اید و برای قطع قاعدگی خود نگران هستید، به دکتر مراجعه کنید. اکثر علل قطع قاعدگی ثانویه به راحتی تشخیص داده شده و با موفقیت درمان می‌شوند.
عوارض قطع قاعدگی چیست؟
برای زنانی که تمایل به حاملگی دارند، ناباروری یک از عوارض قابل‌توجه قطع قاعدگی است. پوکی استخوان (کاهش تراکم استخوان) یکی از عوارض پایین بودن سطح استروژن است که ممکن است در مدت قطع قاعدگی طولانی رخ دهد. دیگر عوارض قطع قاعدگی به دلایل اساسی قطع قاعدگی بستگی دارد.
آیا قطع قاعدگی می‌تواند قابل پیشگیری باشد؟
قطع قاعدگی یک علامت و نشانه است و به تنهایی یک بیماری نیست. به همین دلیل، در صورتی که دلایل اساسی آن قابل پیشگیری باشد، می‌توان قطع قاعدگی را نیز پیشگیری کرد. به عنوان مثال، قطع قاعدگی ناشی از اختلالات ژنتیکی و ذاتی قابل پیشگیری نیست، اما قطع قاعدگی ناشی از رژیم غذایی سخت یا ورزش شدید، معمولاً قابل پیشگیری است.
