بعضی از کودکان به معنای واقعی کلمه سریع‌تر از دیگران رشد می‌کنند که دلیل آن نوعی اختلال به نام بلوغ زودرس است. این شکل از بلوغ زودرس به این معنی است که بدن کودک دوران بلوغ را زودتر از حد معمول شروع می‌کند: قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران. کارشناسان هنوز دقیقاً مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می‌افتد. نظرات در این باره از ویژگی‌های محیط زیستی تا استرس و افسردگی متغیر است. در اینجا بیشتر درباره آخرین تفکر در مورد دلایل بلوغ زودرس صحبت می‌کنیم.
بلوغ چیست؟
بلوغ دوره‌ای از زندگی است که کودک به دوران بزرگسالی انتقال پیدا می‌کند. بلوغ معمولاً از اوایل 7.5 تا 8 سالگی و در اواخر سن 13 سالگی در دختران و بین 9 تا 14 سالگی در پسران شروع می‌شود.
در دوران بلوغ، غده‌های تخمدان در دختران و بیضه در پسران شروع به کار می‌کنند. بلوغ شامل این تغییرات بدنی است:
- رشد خصوصیات جنسی ثانویه (رشد موهای زیر بغل و شرمگاهی، رشد سینه و رشد آلت تناسلی و بیضه)
- رشد نخاع و استخوان‌ها و عضلات که باعث افزایش سریع قد می‌شود
- تغییر در شکل و اندازه بدن
بلوغ زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند. این هورمون غده هیپوفیز (غده کوچکی در پایه مغز) را تحریک می‌کند تا دو هورمون دیگر نیز آزاد شود: هورمون لوتئین کننده (LH) و هورمون تحریک کننده فولیکول. (FSH) LH و FSH غدد جنسی را برای تولید هورمون‌های جنسی، استروژن در دختران و تستوسترون در پسران، تحریک می‌کنند. این روند منجر به تغییرات جسمی بلوغ می‌شود.
غدد آدرنال (دو غده کوچک که در بالای کلیه‌ها قرار دارند) نیز در تولید استروئیدهای جنسی نقش دارند. اما نقش آن‌ها معمولاً از نقش غدد جنسی مهمتر است.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ زودرس بروز هرگونه نشانه‌ای از خصوصیات جنسی ثانویه در پسران جوان‌تر از 9 سال و در دختران کمتر از 7 و 8 سال است. در ایالات متحده، بلوغ زودرس حدود 1 تا 2٪ از کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این وجود، در اکثر این کودکان بلوغ زودرس نوعی تغییر طبیعی است و هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد. بسیاری از کودکانی که بلوغ زودرس یا دیررس را پشت سر می‌گذارند، اعضای خانواده دیگری نیز دارند که این دوران را تجربه کرده باشد. درست همانطور که در سن شروع بلوغ تفاوت‌هایی وجود دارد، میزان بلوغی که کودک پشت سر می‌گذارد نیز متفاوت است.
نزدیک به پایان بلوغ، رشد قد متوقف می‌شود. از آنجا که استخوان‌های کودکان مبتلا به بلوغ زودرس زودتر بالغ می‌شوند و رشد آن‌ها نیز زودتر از حد طبیعی متوقف می‌شود، این کودکان ممکن است در دوران بزرگسالی کوتاه‌تر از حد انتظار باشد. بلوغ زودرس می‌تواند برای کودکانی که از نظر بلوغ جنسی از همسالان خود پیشی می‌گیرند، مشکلات عاطفی و اجتماعی ایجاد کند.
چه عواملی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
بسیاری از اشکال بلوغ زودرس طبیعی هستند. به عنوان مثال، رشد پستان در دختران خیلی جوان و موهای ناحیه شرمگاهی یا زیر بغل در کودکان خردسال، بدون علائم دیگر بلوغ، معمولاً علامتی از مشکلات اساسی پزشکی ندارند.
دو نوع اصلی بلوغ زودرس غیر طبیعی است. حالت اول بلوغ زودرس مرکزی (CPP) و دوم بلوغ زودرس محیطی (PPP) نامیده می‌شود.
CPP زمانی رخ می‌دهد که هیپوتالاموس هورمون GnRH را آزاد کند و بلوغ زودهنگام را آغاز کند. در بیشتر دختران مبتلا به CPP هیچ مشکلی اساسی در زمینه پزشکی وجود ندارد. در پسران، این بیماری کمتر شایع است و احتمالاً ارتباطی با یک مشکل پزشکی دارد. چنین مشکلاتی شامل تومور، ضربه مغزی (مانند ضربه به سر، عمل جراحی مغز یا درمان با اشعه به سر) یا التهاب (مانند مننژیت) است.
شیوع PPP نسبت به CPP کمتر است. این امر ناشی از تولید زودرس هورمون‌های جنسی به دلیل مشکل در تخمدان‌ها، بیضه‌ها یا غدد فوق کلیوی است. علت دیگر می‌تواند قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی خارجی (مانند تماس با یک کرم استروژن یا تستوسترون) باشد.
چاقی و خطر زودرس بلوغ
مطالعات نشان می‌دهد که علائم اولیه وزن اضافی در کودکان در ایجاد بلوغ زودرس نقش دارد. اساس این تئوری این است که یک شاخص توده بدنی بالا (BMI) منجر به افزایش زودرس هورمون لپتین می‌شود که به نظر می‌رسد در تحریک پیشرفت بلوغ نقش دارد. به عنوان مثال در یک مطالعه 252 دختر، دخترانی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند، به طور قابل توجهی بیشتر از سایر دختران از شاخص توده بدنی بالاتری برخوردار بودند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و هورمون‌ها
تأثیر مواد شیمیایی خانگی و زیست محیطی بر بلوغ هنوز مشخص نیست. مطالعات اخیر در مورد سموم دفع آفات و فتالات (یک ماده معمول در بسیاری از پلاستیک‌ها و مواد آرایشی) نشان داد که هیچ یک به بلوغ زودرس منجر نشده است. اما پزشکان معتقدند تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است. از طرفی شواهدی وجود دارد كه نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی محیطی می‌تواند در بروز بلوغ زودرس نقش داشته باشد.اخلالگرهای غدد درون‌ریز شامل DDT ، PCB ، فتالات و بیسفنول A، موادی هستند که در تولید، کارکرد و از بین بردن هورمون‌های طبیعی بدن نقش دارند و وظیفه رشد طبیعی، رفتار، باروری و متابولیسم را بر عهده دارند.
استرس عاطفی و رشد کودک
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که استرس جسمی یا عاطفی در اوایل زندگی، از جمله وزن کم هنگام تولد، بیماری مادر در دوران بارداری یا حتی عدم حضور پدر در خانه، می‌تواند در ایجاد بلوغ زودرس نقش داشته باشد. “این پدیده به خوبی مطالعه نشده است اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که استرس بیش از حد در دوران کودکی با رشد زودرس بلوغ همراه است. برخی از متخصصان معتقدند که این می‌تواند به پاسخ جنگ یا گریز ما مربوط باشد.
افسردگی و خطر زودرس بلوغ
نظریه دیگر در مورد بلوغ زودرس مربوط به استرس عاطفی است. داشتن والدین مبتلا به افسردگی می‌تواند یک عامل خطر بلوغ زودرس باشد. این یک رابطه مستقیم برای بیمار نیست اما در برخی مطالعات توصیف شده است که وقتی والدین افسردگی داشته باشند، بلوغ زودرس در کودک آن‌ها مشاهده شده است.
بلوغ زودرس در دختران
در دختران، شروع زودهنگام بلوغ با عملکرد چرخه هیپوتالاموس – هیپوفیز – تخمدان، از جمله تخمک گذاری همراه است. بنابراین، یک دختر جوان مبتلا به این اختلال می‌تواند باردار شود. همچنین افزایش تولید استروژن رشد اسکلتی را تحریک می‌کند که بسته شدن زودهنگام اپیفیز (انتهای گسترش یافته استخوان‌های بلند) و قد کوتاه نهایی را به دنبال دارد. در بیشتر دختران علت این اختلال ناشناخته است (ایدیوپاتیک)، در غیر این صورت دختران مبتلا به بلوغ زودرس طبیعی هستند. گاهی اوقات شروع زودهنگام بلوغ در اثر تومور یا ناهنجاری دیگر هیپوتالاموس ایجاد می‌شود که منجر به ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین(GnRH) می‌شود. GnRH باعث آزاد شدن گنادوتروپین‌های زنانه (یعنی هورمون لوتئین و هورمون تحریک کننده فولیکول) از غده هیپوفیز شده و این هورمون‌ها به نوبه خود رشد و تکامل تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند.
درمان این کودکان برای رشد مناسب روانشناختی و اجتماعی و جلوگیری از کوتاه شدن قد مهم است. در گذشته، دختران مبتلا به این اختلال اغلب با پروژستین (یک ماده طبیعی یا مصنوعی با اثراتی مشابه پروژسترون) تحت درمان قرار می‌گرفتند و از این طریق ترشح گنادوتروپین‌ها از هیپوفیز را مهار می‌کردند که منجر به برخی رگرسیون‌های رشد پستان و قطع قاعدگی می‌شد اما غالباً از کوتاهی قد جلوگیری نمی‌کرد. این نوع درمان توسط مشتقات طولانی اثر GnRH که گیرنده‌های GnRH را بر روی سلول‌های ترشح گنادوتروپین از هیپوفیز تنظیم می‌کنند، کنار گذاشته شده است. بنابراین، ترشح گنادوتروپین کاهش می‌یابد، عملکرد تخمدان متوقف می‌شود و در بیشتر دختران رشد بلوغ به تدریج کاهش می‌یابد و سرعت رشد کند می‌شود.
بلوغ زودرس کاذب، شروع جزئی بلوغ است که از تولید خودمختار (مستقل از گنادوتروپین) استروژن در دختران پیش از بلوغ ناشی می‌شود. دختران مبتلا به رشد زودرس سینه‌ها و موهای ناحیه شرمگاهی، رشد سریع قد را تجربه می‌کنند و ممکن است خونریزی نامنظم واژن داشته باشند (به دلیل اثرات تحریکی استروژن در آندومتر). با این حال، این دختران چرخه قاعدگی واقعی ندارند و بارور نمی‌شوند. بلوغ زودرس کاذب معمولاً در اثر تومور تخمدان، تومور ترشح کننده گنادوتروپین کوریونی (تومورهایی که هورمونی را ترشح می‌کنند که بطور عادی توسط جفت تولید می‌شود و تخمدان‌ها را تحریک می‌کند) یا استروژن اگزوژن (مثلاً مواد شیمیایی محیطی یا صنعتی خاص) ایجاد می‌شود. دختران مبتلا باید به دقت مورد ارزیابی قرار گیرند تا علت این اختلال را پیدا کنند و همچنین باید به طور مناسب، مثلاً با برداشتن تومور، درمان شوند.
بلوغ زودرس در پسران
پسران نیز مشابه دختران می‌توانند بلوغ زودرس واقعی یا اشکال مختلفی از بلوغ زودرس کاذب را تجربه کنند. در بلوغ زودرس واقعی، فعال شدن زودرس محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – بیضه با اسپرماتوژنز، ویرالیزاسیون و شتاب رشد وجود دارد که به طور متناقض باعث بسته شدن زودرس دیسک‌های اپی‌فیزیال و کوتاهی قد می‌شود. علل بلوغ زودرس در پسران شامل تومورهای هیپوتالاموس و سایر تومورهای مغزی، صدمات مغزی و اختلالات مختلف مغزی است. با این حال، در برخی از پسران هیچ علتی برای این اختلال یافت نمی‌شود (بلوغ زودرس ایدیوپاتیک). از آنجا که آسیب به مغز یا اختلالات مغز علل اصلی بلوغ زودرس واقعی در پسران است، ممکن است مداخله جراحی عصبی نیاز باشد. اگر مداخله جراحی عصبی ناموفق باشد یا هیچ علتی یافت نشود، پسران مبتلا می‌توانند با مشتقات طولانی اثر GnRH که گیرنده‌های GnRH را بر روی سلول‌های ترشح کننده گنادوتروپین از هیپوفیز قدامی تنظیم می‌کنند، درمان شوند. بنابراین، ترشح گنادوتروپین کاهش می‌یابد، عملکرد بیضه متوقف می‌شود و در اکثر پسران سرعت رشد کند می‌شود.
بلوغ زودرس کاذب یک رشد بلوغ جزئی است که ناشی از تولید خودمختار (مستقل از گنادوتروپین) تستوسترون در یک پسر پیش از بلوغ است. پسران مبتلا به این اختلال، ویرالیزاسیون زودرس و رشد سریع دارند اما اسپرم تولید نمی‌کنند. بلوغ زودرس کاذب ممکن است ناشی از تومور کبدی یا تومور دیگری که گنادوتروپین کوریونی انسانی را ترشح می‌کند (هورمونی که بطور طبیعی توسط جفت تولید می‌شود)، تومور آدرنال یا بیضه، هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (جهشی که منجر به فعال شدن گیرنده هورمون لوتئین به نام تستوتوکسیکوز می‌شود) یا آندروژن اگزوژن (به عنوان مثال ناشی از مصرف داروهای استروئیدی) باشد. پسران مبتلا نیز مانند دختران باید مورد ارزیابی قرار گیرند تا علت این بیماری را پیدا کنند و براساس آن باید تحت درمان قرار بگیرند.
بلوغ زودرس چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص بلوغ زودرس، پزشک تاریخچه پزشکی فرزند شما را می‌گیرد و معاینه جسمی را انجام می‌دهد. آزمایش خون ممکن است برای اندازه‌گیری سطح هورمون انجام شود. پزشک ممکن است از اشعه ایکس دست استفاده کند تا ببیند استخوان کودک خیلی سریع بالغ می‌شود یا خیر. گاهی اوقات سی‌تی اسکن یا MRI درخواست می‌شود که وجود تومور را بررسی کند.
آزمایش خون برای یافتن تغییر در یک ژن (جهش ژنتیکی) که می‌تواند منجر به یک نوع غیرمعمول بلوغ زودرس شود، به ندرت انجام می‌شود.
اگر فرزند شما علائم بلوغ زودرس را دارد، به یک متخصص غدد کودکان مراجعه کنید. این پزشک متخصص درمان بیماری‌های مرتبط با هورمون در کودکان است. برای تشخیص بلوغ زودرس به آزمایش‌هایی نیاز است تا اطمینان حاصل شود که هیچ دلیل اساسی پزشکی وجود ندارد. پزشک برای تصمیم‌گیری در مورد بهترین گزینه درمانی با شما همکاری خواهد کرد.
بلوغ زودرس چگونه درمان می‌شود؟
درمان به علت بلوغ زودرس بستگی دارد.
آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین به طور مستقیم غده هیپوفیز را از سرکوب می‌کنند تا از تولید هورمون‌های ایجاد بلوغ جلوگیری کنند.
تاثیر سرکوب گلوکوکورتیکوئید برای مهار تولید ACTH (هورمون آدرنرژیک) در دختران مبتلا به بلوغ زودرس جنسی به دلیل هایپرپلازی مادرزادی آدرنال ثابت شده است.
دختران مبتلا به بلوغ زودرس و سندروم مک کان – آلبرایت به تستالاکتون مهارکننده آروماتاز – مهارکننده سنتز استروژن پاسخ می‌دهند. برخی از ضایعات هیپوتالاموس و تومورهای تخمدان یا کیست قابل برداشتن هستند. پس از شناسایی، هورمون‌های اگزوژن می‌توانند از بین بروند.
تاثیر درمان جایگزینی با لووتیروکسین برای دختران مبتلا به بلوغ زودرس ناشی از کم کاری تیروئید اولیه که متوقف کردن رشد در آن‌ها دیر شده است، نشان داده شده است.
مشاوره ژنتیکی برای خانواده‌های بیمارانی که دارای بلوغ زودرس در مردان هستند و سایر انواع ارثی این اختلال در آن‌ها وجود دارد، توصیه می‌شود.
