بیماری دیابت، که به طور عمومی به آن دیابت ملیتوس نیز گفته می‌شود، یکی از بیماریهای متابولیک است که در آن بدلیل تولید ناکافی انسولین یا عدم واکنش سلول‌های بدن به انسولین (یا هر دو)، سطح قند خون فرد بالا می‌رود. بیماران مبتلا به قند خون بالا معمولا دچار تکرر ادرار (پلی اوری)، عطش بیش از حد (پرنوشی) و گرسنگی شدید (میل مفرط به پرخوری) هستند.
علائم دیابت
علائم زیر از نشانه‌های رایج دیابت می‌باشد. با این حال، علائم برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع دو آنقدر خفیف است که افراد متوجه آنها نمی‌شوند.
علائم شایع دیابت عبارتند‌از:
- تکرر ادرار
- احساس تشنگی شدید
- احساس گرسنگی شدید (حتی در حین غذا خوردن)
- خستگی شدید
- تاری دید
- زخم/ کبودی که به کندی التیام می‌یابد.
- کاهش وزن – حتی اگر بیشتر از قبل غذا می‌خورید (دیابت نوع یک)
- احساس گزگز، درد یا بی‌حسی در دست و یا پاها (دیابت نوع دو)
تشخیص زود هنگام و درمان دیابت می‌تواند خطر ابتلا به عوارض ناشی از دیابت را کاهش دهد.
علت بیماری دیابت
تولید ناکافی انسولین (به صورت مطلق و یا نسبت به نیازهای بدن)، تولید انسولین معیوب (که شایع نیست)، یا عدم توانایی سلول‌های بدن برای استفاده صحیح و کارآمد از انسولین، منجر به هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) و دیابت می‌گردد. این بیماری عمدتا” بر سلول‌های بافت عضلانی و چربی تاثیر می‌گذارد و منجر به عارضه موسوم به “مقاومت به انسولین” می‌گردد. این مشکل اصلی در دیابت نوع دو است. اما فقدان مطلق انسولین، اختلال اصلی در دیابت نوع یک است، که معمولا” پیامد روند تخریب سلول‌های بتا (تولید‌کننده انسولین) در لوزالمعده است. البته در دیابت نوع دو کاهش مداوم سلول‌های بتا نیز وجود دارد، که روند افزایش قند خون بالا را تشدید می‌کند. اساسا” اگر فرد نسبت به انسولین مقاوم باشد، بدن او می‌تواند تولید انسولین را تا حدی افزایش دهد و بر مقاومت به انسولین غلبه کند. با گذشت زمان، اگر تولید انسولین کاهش یابد و به طور طبیعی ترشح نشود، فرد دچار بیماری قند خون بالا می‌گردد.
عوارض دیابت
افراد مبتلا به دیابت با خطر ابتلا به مشکلات جدی سلامتی روبرو هستند. افزایش مداوم سطح قند خون می‌تواند منجر به بروز بیماریهای جدی قلب و عروق خونی، مشکلات چشمی، کلیه، اعصاب و دندان‌ها شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به دیابت، به طور معمول در معرض خطر عفونت‌ها قرار دارند. اطلاعات نشان می‌دهد که در تمام کشورهای پردرآمد، دیابت یکی از عوامل اصلی بروز بیماریهای قلبی و عروقی، کوری، نارسایی کلیه و از دست دادن اعضا و اندام‌های تحتانی است.
بیماریهای قلبی‌عروقی
این بیماریها که بر قلب و عروق خونی تاثیر می‌گذارد، ممکن است موجب عوارض مهلکی مانند: بیماری عروق کرونری و نهایتا” منجر به حمله قلبی و سکته گردد. بیماریهای قلبی عروقی، شایع‌ترین علت مرگ و میر در افراد مبتلا به دیابت است. فشار خون بالا، کلسترول بالا، قند خون بالا و سایر عوامل خطرساز به افزایش خطر عوارض قلبی و عروقی کمک می‌کند.
بیماریهای کلیوی (نفروپاتی دیابتی)
منشاء این بیماری، آسیب به عروق خونی کوچک در کلیه است، که منجر به نارسایی کلیه‌ها و یا از کار افتادن کامل آنها می‌گردد. شیوع بیماریهای کلیوی در افراد مبتلا به دیابت، بسیار بیشتر از افراد فاقد دیابت است. حفظ سطح نرمال قند خون و فشار خون تا حد زیادی می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای کلیوی را کاهش دهد.
بیماری عصبی (نوروپاتی دیابتی)
زمانی که قند خون و فشار خون بسیار بالا است، دیابت می‌تواند منجر به آسیب به اعصاب سراسر بدن گردد. این آسیب عصبی به نوبه خود می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، اختلال نعوظ و بسیاری از عوارض دیگر شود. از متداول‌ترین مناطق آسیب‌دیدگی ناشی از دیابت، اندام‌های تحتانی (به ویژه پا) می‌باشد. به آسیب عصبی در این مناطق، “نوروپاتی محیطی” گفته می‌شود، که می‌تواند منجر به درد، سوزش و از دست دادن حس در آن قسمت‌ها گردد. از دست دادن حس از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا می‌تواند موجب ناآگاهی فرد از وارد شدن صدمه و آسیب شود و نهایتا” منجر به عفونت‌های جدی و احتمالا” قطع عضو گردد. افراد مبتلا به دیابت، بیش از 25 برابر بیشتر از افراد فاقد دیابت در معرض خطر قطع عضو قرار دارند. با این‌حال، با مدیریت جامع و همه جانبه این بیماری، درصد بالایی از موارد قطع عضو مرتبط با دیابت، قابل پیشگیری است. حتی زمانی که فرد دچار قطع عضو می‌شود، با اقدامات مراقبتی مداوم تحت نظارت یک تیم متخصص در زمینه‌های مختلف مربوط به پا، قسمت‌های باقی مانده پا و نیز زندگی فرد را می‌توان نجات داد. افراد مبتلا به دیابت باید وضعیت پاهای خود را به طور منظم تحت کنترل و بررسی قرار دهند.
بیماریهای چشم (رتینوپاتی دیابتی)
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، دچار نوعی از بیماریهای چشم (رتینوپاتی) می‌شوند، که باعث کاهش بینایی یا نابینایی آنها می‌گردد. بالا بودن مداوم سطح قند خون، همراه با فشار خون بالا و کلسترول بالا، از علل اصلی رتینوپاتی است. این بیماری را می‌توان از طریق معاینه چشم به طور منظم و حفظ سطح قند خون و چربی در حد نورمال (و یا نزدیک به آن) کنترل و مدیریت کرد.
عوارض و مشکلات بارداری
زنان مبتلا به هر نوع از دیابت در صورت عدم نظارت دقیق و مدیریت این بیماری، در طول بارداری در معرض خطر عوارض متعددی قرار خواهند گرفت. برای جلوگیری از آسیب احتمالی به اندام‌های جنین، زنان مبتلا به دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و یا دیابت حاملگی، باید به سطح قند خون قبل از حاملگی دست یابند. در دوران بارداری، همه زنان مبتلا به دیابت بارداری باید برای به حداقل رساندن عوارض آن، به سطح قند خون نرمال دست یابند. قند خون بالا در دوران بارداری می‌تواند به اضافه وزن جنین منجر شود. این مسئله می‌تواند باعث مشکلات مربوط به زایمان، ترومای جنین و مادر و نیز افت ناگهانی قند خون نوزاد پس از تولد شود. نوزادانی که در رحم مادر برای مدت زمان طولانی در معرض قند خون بالا هستند، در آینده در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار خواهند گرفت.
پیشگیری از دیابت
در حال حاضر، دیابت نوع یک قابل پیشگیری نیست. عوامل محیطی که تصور می‌شود باعث روند تخریب سلول‌های تولید‌کننده انسولین بدن می‌شوند، هنوز در دست بررسی است.
- شواهد بسیاری موجود است که تغییر در شیوه زندگی (دستیابی به وزن سلامتی بدن و فعالیت بدنی متعادل) می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو کمک کند.
- چاقی مفرط (به ویژه چاقی شکمی) با ابتلا به دیابت نوع دو در ارتباط است. کاهش وزن، مقاومت بدن به انسولین را کاهش می‌دهد و باعث کاهش فشار خون بالا می‌گردد. بنابراین افرادی که دچار اضافه وزن و یا چاقی مفرط هستند، باید برای حفظ وزن سلامتی بدن، تلاش کنند.
- فعالیت بدنی یکی از ارکان اصلی پیشگیری از دیابت است. افزایش فعالیت بدنی در کاهش وزن از اهمیت زیادی برخوردار است و با کاهش فشار خون، کاهش ضربان قلب در حالت استراحت، افزایش حساسیت بدن به انسولین، بهبود ترکیبات بدن و سلامت روانی فرد، مرتبط می‌باشد.
رژیم غذایی متعادل و مغذی برای سلامتی بدن ضروری است. یک رژیم غذایی سالم، عوامل خطر ساز بیماریهای قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
سایر عادات و اقداماتی که باید تجدید نظر شود، عبارتند از:
مصرف سیگار
سیگار کشیدن یک عامل خطر کاملا” اثبات شده برای بسیاری از بیماریهای مزمن از جمله دیابت و عوارض ناشی از آن است. سیگار کشیدن علاوه بر اثرات مضر آن، تجمع چربی در حفره شکمی و مقاومت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد. همه افراد سیگاری باید به ترک سیگار ترغیب شوند. با این حال، افراد هنگام ترک سیگار، معمولا” دچار افزایش وزن می‌شوند، بنابراین باید برای اجتناب از اضافه وزن، تحت مشاوره رژیم غذایی نیز قرار بگیرند. (به عنوان مثال مدیریت هوس (ولع) و علائم ترک وابستگی، با استفاده از فعالیت بدنی شدید و کوتاه مدت به عنوان یک فعالیت کاهش‌دهنده استرس، به جای خوردن تنقلات).
استرس و افسردگی: شواهد حاکی از ارتباط میان افسردگی و دیابت و بیماریهای قلبی عروقی وجود دارد.
الگوی خواب: خواب کوتاه مدت (کمتر از 6 ساعت) و خواب بلند مدت (بیشتر از 9 ساعت)، هر دو ممکن است با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو در ارتباط باشد. محرومیت از خواب ممکن است تعادل هورمون تنظیم‌کننده جذب غذا و تعادل انرژی را مختل کند. خواب طولانی مدت ممکن است نشانه اختلالات تنفسی هنگام خواب و یا افسردگی باشد و باید به طور کامل و صحیح درمان گردد. همچنین ارتباط نزدیکی بین چاقی و سندرم آپنه انسدادی هنگام خواب (OSA) وجود دارد که متدوال‌ترین شکل اختلال تنفس در خواب می‌باشد.
درمان و کنترل
کنترل میزان گلوکز خون و پیشگیری از بروز عوارض دیابت از اهداف اصلی درمان بیماری دیابت محسوب می‌شود. گروه درمانگر بیماری دیابت با تمرکز بر این سه حوزه نهایت سعی خود را به کار می‌بندد تا وضعیت سلامتی بهینه حاصل شود.
تغذیه
بیمار در صورت ابتلا به دیابت نوع 1 و 2 باید نه فقط به آنچه می‌خورد، بلکه به زمان و میزان وعده‌های غذایی خود نیز توجه کند. دکتر غلام‌پور با دانش و تجربه بالا در زمینه بیماریهای دیابت رژیم و برنامه غذایی متناسب با شیوه زندگی خاص هر بیمار را طرح‌ریزی می‌کنند. بیمار با پیروی از این برنامه غذایی موفق می‌شود وزن خود را کاهش دهد و از خطر ابتلا به عوارض گسترده و خطرناک دیابت در امان بماند.
فعالیت بدنی
فعالیت بدنی بخش مهمی از کنترل بیماری دیابت و پیشگیری از بروز عوارضی چون: فشار خون بالا و ناراحتی قلبی به شمار می‌آید. ورزش کردن روشی بسیار کارآمد برای تحت کنترل درآوردن قند خون بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 است. 30 دقیقه ورزش متوسط، برای مثال پیاده‌روی سریع، در اکثر روزها اثری معجزه‌آسا دارد. برنامه های ورزشی ارائه شده توسط دکتر غلام‌پور و برنامه‌های ورزشی آسان و مقدماتی در شروع کار منابع ارزشمندی برای تدوین یک برنامه ایمن کاهش وزن محسوب می‌شوند.
دارو
بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 باید انسولین مصرف کنند. برخی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می‌توانند دیابت خود را با رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش کردن مدیریت کنند. بااین حال پزشک گاهی لازم می‌بیند تا داروهای خوراکی (قرص) و یا انسولین را نیز برای رساندن میزان گلوکز خون به سطح مناسب تجویز کند.
انسولین و دیگر داروهای تزریقی
انسولین هورمونی است که توسط غده پانکراس (لوزالمعده) ترشح می‌شود. برای بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت انسولین یا به این دلیل تجویز می‌شود که بدن‌شان انسولین ترشح نمی‌کند (دیابت نوع 1) یا این که انسولین را به خوبی مصرف نمی‌کند (دیابت نوع 2).
بیش از 20 نوع انسولین وجود دارد که از نظر چگونگی شیوه تهیه، مکانیسم تأثیرگذاری در بدن و قیمت تفاوت می‌کنند. پزشک نوع مناسب انسولین را با توجه به نیازها و شیوه زندگی بیمار تعیین می‌کند.
داروهای خوراکی
نخستین درمان دیابت نوع 2 برای کنترل گلوکز (قند) خون غالباً کاهش وزن، تعریف رژیم غذایی مناسب و ورزش است. اما گاهی این روش‌ها برای پایین آوردن قند خون و رساندن آن به میزان نرمال کافی نیستند؛ در این صورت اقدام بعدی مصرف داروهای پایین آورنده میزان قند خون خواهد بود.
مفید بودن قرص‌های دیابت
تأثیر قرص‌های دیابت به شرطی بیشترین اثر را دارد که بیمار علاوه بر مصرف آنها، رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم داشته باشد. با این حال، قرص‌های دیابت برای تمام بیماران سودمند نیستند. اگرچه میزان گلوکز خون اکثر بیماران پس از مصرف این قرص‌ها کاهش می‌یابد، اما ممکن است میزان گلوکز خون به دامنه نرمال نزدیک نشود. بنابراین، بهتر است قبل از تصمیم گیری درباره مصرف قرص‌های دیابت، با پزشک خود مشورت کنید.
داروهای متفاوت پایین آورنده قند خون
داروهای متعددی در انواع یا طبقه‌های مختلف وجود دارند که به روش‌های متفاوت میزان گلوکز (قند خون) را کاهش می‌دهند:
- سولفونیل اوره
- بیگوانید
- مگلیتینید
- تیازولیدین دیون
- بازدارنده‌های DPP-4
- بازدارنده‌های SGLT2
- بازدارنده‌های آلفا گلوکوزیداز
- متوقف کننده اسید صفرا
